Хаціна бесплатное чтение

1.

На аддаленым участку густога лесу, недалёка ад гарадской мітусні, знаходзілася драўляная хаціна Віктара Траўніка. Заслужаны вучоны даследчай групы Прамб пару гадоў таму звольніўся з працы, каб заняцца асабістымі справамі. У свае сорак пяць гадоў, ён пераехаў жыць у гэту драўляную хату, пабудаваную яшчэ яго дзедам. Для яго гэты ўчастак зямлі быў па-сапраўднаму загадкавым месцам. Усё сваё дарослае жыццё Віктар вывучаў і вынаходзіў для таго, каб аднойчы вярнуцца сюды і адказаць сабе на самае вялікае пытанне: якую таямніцу забрала з сабой у магілу яго бабуля, якая перад смерцю была з ім не занадта шчырая ў сакрэтах. Яна толькі распавядала чароўныя страшныя казкі пра падарожнікаў, пасля чаго фрагменты яе гісторый адкладаліся ў памяці ўнука. Тады яшчэ маленькі хлопчык не змог спела прыняць яе словы, будзь ён старэйшы, ён бы стаў унікаць у апавяданні бабулькі. І цяпер, набраўшыся ведаў і вопыту, мужчына ўсур'ёз вырашыў прысвяціць усё астатняе жыццё пошукам сямейнай таямніцы.

Тут жа, на гэтай зямлі, пяць гадоў таму, бясследна знік бацька Віктара, Мікалай. Паліцыя, пасля доўгіх і знясільваючых пошукаў, вынесла сваю версію гэтай справе: стары Мікалай Траўнік, заблукаў у масіўным хвойным лесе і затануў у бліжэйшай шырокай дрыгве. Пацягнула яго дрыгва на дно. Мала хто, апошнія яго гады, меў зносіны з ім, але тыя, хто заводзіў з Мікалаем гутарку ў горадзе (касіры ці ж супрацоўнікі іншых прафесій) сцвярджалі, што старому было значна цяжэй заблудзіцца ў вялікім горадзе, чым згубіцца ў лесе, які быў для яго сапраўдным домам. Мікалай быў выдатным следапытам і паляўнічым. Ён не меў якіх-небудзь сур’ёзных хвароб, якія маглі б пацягнуць за сабой яго пагібель. Бо ён добра сачыў за сваім здароўем.

Сам жа Віктар, з-за сваёй працы, не быў уцягнуты ў пошукі бацькі, з якім не меў зносін парадку дваццаці гадоў. Апошнія гады, пасля смерці жонкі, сваёй сям'ёй мужчына лічыў толькі адзінага сына Алеся. Для якога, ён заўсёды знаходзіў вольны час па яго прыездзе ў госці з іншага гораду. Віктар заўсёды імкнуўся быць для сына добрым татам, лепшым, чым для яго быў яго бацька. Нават цяпер, навуковы прафесар і вынаходнік Віктар, працягваў зносіны з сынам па тэлефоннай сувязі. А ў астатні час, ён кідаў усе свае сілы на вывучэнне новых для яго анамалій, якія ўзнікалі на жылым участку з яго нараджэння. Новае жыццё, было поўнае новых захапленняў. І ўсё, што не тычылася яго сям'і і навукі, Віктар адкідаў у бок. Худы мужчына, з сівой галавой і ў белым запэцканым халаце, зрэдку выходзіў з хаціны. Выязджаў ён толькі за пакупкамі, калі патрабаваліся патрэбныя матэрыялы, інструменты і ежа. За гэты месяц яго твар схуднеў і шырокія зялёныя вочы сталі яшчэ больш вылучацца на яго выцягнутай па форме галаве. Днём і ноччу, ён быццам быў замкнёны вялікім імкненнем, прыцягненнем да таго, што ён адшукаў. Патроху, здавалася, што прафесар з глузду з’ехаў. Ён мармытаў сабе нешта пад нос у краме ці за рулём машыны, пісаў на сценах формулы, а пасля сціраў іх, не расставаўся са сваёй запісной кнігай, нават калі ад'язджаў у горад. Баяўся, што хтосьці забярэ ў яго ўвесь сэнс яго жыцця. Нават з сынам Алесем мужчына не дзяліўся інфармацыяй. Засцерагаючы яго ад таго, што той можа загубіць сваё маладое жыццё, прыехаўшы сюды.

Сённяшні летні дзень абяцаў быць гарачым. За вокнамі перасталі шумець высокія маладыя елкі. Гучна шчабяталі птушкі. Сонечныя прамяні ўжо прабіліся скрозь ствалы дрэў і краналіся даху. А восьмай гадзіне Віктар, з апухлымі ад недасыпання вачыма, перш за ўсё перачытваў свае ўчорашнія запісы, правяраў, ці ўсё правільна было запісана мінулай цяжкай ноччу. Для яго гэта раніца пачыналася як звычайна. Віктар меркаваў, што дзень пройдзе ў штатным рэжыме. Вось-вось, ён ужо блізкі да сваёй мэты. Засталося толькі пару дзён старанна папрацаваць, і ён дасягне таго, да чаго імкнуўся.

У дзённы час мясцовы шэрыф Бацюк, нізкарослы пухлы мужчына, павольна ехаў на службовым аўтамабілі па разбітай цвёрдай дарозе. Пасля ён зрабіў круты з'езд у лес і засяроджана пачаў весці машыну. Ён нетаропка ехаў па вузкай дарозе, абсыпанай сухімі яловымі іголкамі і шышкамі. Шэрыф, сціскаючы пульхныя вусны, з незадаволеным выглядам аб'язджаў карані, якія тырчалі з зямлі. У гадзіну дня, паміж шэра-рудымі стваламі замільгала хата Віктара Траўніка, побач з якім рос вялікі шырокі стары дуб. Шэрыф, ламаючы коламі сухія галіны, пад'ехаў бліжэй да хаціны, спыніўся каля ганка. Ён заглушыў матор белага аўтамабіля, а затым, сапучы носам, цяжка выйшаў з машыны і стаў ля ганка.

– Спадар, Траўнік?! Вы дома? – гучным тонам вымавіў Бацюк.

Ён, папраўляючы штатную чорна-карычневую ўніформу, цярпліва чакаў, калі ж адчыняцца ўваходныя дзверы хаты. Але ніхто яму не адказаў, ніхто не выйшаў. Шум знутры, які даносіўся да яго маленькіх вушэй, спакушаў Бацюка падысці бліжэй да дзвярэй. Дапытлівы шэрыф зрабіў некалькі крокаў наперад, падняўся па рыпучых прыступках і, апынуўшыся ля драўляных дзвярэй, пастукаў па іх сваёй сціснутай пухлай далонню.

– Траўнік, адчыніце дзверы! – ён зноў звярнуўся да гаспадара пабудовы, нацэліўшы свой погляд на мігатлівую цень у бліжэйшага акна.

У гэты час Віктар маячыў па хаце, хаваў усё тое, што можа кінуцца ў вочы шэрыфу і навесці якія-небудзь падазрэнні ці ж стварыць недарэчныя пытанні датычна яго даследавання. Віктар устрывожана думаў толькі аб адным: ніхто не павінен даведацца, што хавае гэтая хаціна, бо гэта можа прывесці да чагосьці дрэннага. Траўнік гадаў аб будучых дзеяннях шэрыфа, шаптаў, пацеў. Працягваў бегаць па рыпучай падлозе да таго часу, пакуль Бацюк зноў, больш старанна, гучней не пастукаў у дзверы, чым раней.

Віктар пракруціў ключ дзвярнога замка.

– Не турбуйцеся, – з усмешкай вымавіў спадар Траўнік, выйшаўшы за дзверы хаціны. – Чым магу дапамагчы, шэрыф?

Віктар хваляваўся, папраўляў свае круглыя акуляры, якія з-за шырокай усмешкі часта спаўзалі па яго вузкім вострым носе. Ён недалюбліваў такіх людзей, як Бацюк, якія сунулі свой нос у чужыя справы.

– Добры дзень. Знік сабака па мянушцы Джэм. Невялікага росту, белы, з рудымі плямамі на целе…вочы ў сабакі розныя: адно вока сіняе, другое карае. Не бачылі гэтую жывёлу? Можа быць, прабягаў каля вашай хаты? – цікавіўся шэрыф мяккім голасам.

– Што, прабачце, сабака?! Не, не бачыў! – суха адказаў сівавалосы мужчына і развёў рукамі. – Я чалавек вучоны і мне некалі думаць аб сабаках…я рэдка выходжу ў двор.

– Вось, паглядзіце! – Бацюк дастаў лістоўку з кішэні і працягнуў яе вельмі блізка да твару навукоўца. – Дакладна не бачылі сабаку?

– Не. Прабачце, я нічым не магу вам дапамагчы. – адказаў Віктар, папраўляючы свой пакамечаны, запэцканы чорнымі плямамі, белы халат.

Для шэрыфа, мужчына паводзіў сябе дзіўна і падазрона. Таму, калі Віктар вырашыў пакінуць шэрыфа за дзвярыма і схавацца ад размоў з ім, прыкрываючы дзверы, Бацюк злёгку адсунуў Віктара ў бок, прыціснуўшы таго да дзвярнога праёму. Шэрыф увайшоў у хату, паправіў свае карычневыя вусы. Адразу агледзеўся па баках. Злева ад яго, пад акном, стаяў шырокі стол і чатыры крэслы. Побач з мэбляй стаяла белая, злёгку аблезлая, вялікая печ. Справа шэрыф убачыў пару вядзёр празрыстай вады, якую гаспадар набраў з калодзежа за хатай. Насупраць вёдраў дзве высокіх шафы, гліняны посуд, іржавы ровар, працёртыя боты, над якімі вісеў чорны ваенны камандзірскі плашч. Бацюк не бачыў ніякіх намёкаў на тое, што хударлявы прафесар нешта вынаходзіць або вывучае ў драўляных сценах пабудовы. Віктар рабіўся чалавекам, які проста вырашыў адпачыць і пажыць у поўнай адзіноце, але на фоне гэтага, ён выстаўляў сябе з іншага боку. Апусціўшы рукі ў кішэні, Віктар задыхаў часцей, яго бледны твар вельмі пацеў. Ён перыядычна выціраў кроплі шырокім левым рукавом халата, не дастаючы правую руку з кішэні, у якой хавалася палова залацістага шара, толькі адна дэталь. Вучоны раздражняльна, з хваляваннем, не адводзіў вачэй ад няпрошанага госця.

– Вы ў чымсьці мяне падазраяце, шэрыф? – холадна прамовіў Віктар.

– Так. Дзіўны вы чалавек … мне нешта падказвае, што вы нешта хаваеце ад мяне! – прашаптаў ён, затым з захапленнем зрабіў некалькі маленькіх крокаў наперад, зазірнуў у астатні далёкі шырокі пакой.

У ім стаяла два ложка, адзін больш другога. На падлозе ляжала серабрыстая імпартная новая вуда, каля шпулькі з лёскай, на корпусе красаваліся чырвоныя літары «ZSV». На сцяне гадзіннік з зязюляй, адна карціна з выявай хлопчыка аблудніка.

Шэрыф вярнуўся да Віктара, які заставаўся стаяць каля дзвярэй.

– Нічаго забароненага не хаваеш? Лепш цяпер адкажы… – цвёрда сказаў Бацюк і адвёў свае чорныя вочы ў бок адзінокай печы.

– Не…не. Навошта мне гэта… – адказаў Віктар, а пасля заўважыў на падлозе кавалак сабачай поўсці, каля падэшваў шэрыфа.

Вучоны хутка падняў свой спалоханы погляд на Бацюка і падышоў да яго бліжэй, папраўляючы свае акуляры.

– Прабачце, я магу вас праводзіць?! – цяжка задыхаў Віктар. – Мне варта прылегчы, сёння вельмі горача… А вам варта пашукаць сабаку, чым хадзіць у хаце без ніякага дазволу і пры гэтым, марнуючы наш з вамі час.

– Я сам ведаю, што мне трэба! – адказаў шэрыф, абышоўшы хуткім позіркам кухонны стол. – Добра, калі ўбачыце сабаку ў сябе на ўчастку, паведаміце. І вось, вазьміце.

Бацюк працягнуў лістоўку аб зніклым сабаку прама ў халодныя рукі Віктара і незадаволена выйшаў на ганак.

– Сапраўды, горача сёння, – прашаптаў Бацюк і далонню выцер некалькі кропель поту з гладкага ілба.

Спускаючыся па драўляных прыступках да зямлі, шэрыф паправіў сваю кабуру з пісталетам. А затым, падышоўшы да машыны, ён павярнуўся і зірнуў сваімі маленькімі вачыма на Віктара, які праводзіў яго. У гэты момант, шэрыф бачыў дзівака ў запэцканым халаце, які нешта прыдумаў у сваёй галаве і спрабуе гэта схаваць. Затым Бацюк з'ехаў. Віктар хуткім крокам зайшоў у хату, зачыніў дзверы на замок і імгненна прыбраў той кавалачак белай сабачай поўсці, што ляжала на падлозе, якая ледзь не стварыла мужчыне кучу непатрэбных праблем.

– Парадак… – адкінуўшы лістоўку ў бок, вымавіў Віктар.

Ад хвалявання яму стала не па сабе. Пот працягваў сцякаць па яго твару і капаў на падлогу, сэрца дрыжала ад страху. Ён нагнуўся над вядром чыстай вады, апаласнуў збялелы твар. Затым увайшоў у далёкі пакой і каменем упаў на ложак. Праляжаў там да цемры. Мужчына стараўся супакоіць сваё пачуццё страху, сабрацца з думкамі, не адпускаючы з далоні залацістую дэталь, што была ў кішэні. Ужо ў ноч у яго было столькі рашучасці, што ён зноў адправіўся да сваіх таямніц, да навукі.

Цяпер, з таго мінулага дня, хаціна заўсёды знаходзілася пад зачыненымі дзвярамі, а Віктар не выходзіў з яе. Знутры вокны былі схаваныя пад нацягнутай цёмнай тканінай. На ўчастак не прыязджаў дапытлівы шэрыф Бацюк.

Паспешліва наступіў красавік: дні былі сонечнымі, цёплымі. Стары дуб у маўчанні стаяў каля хаты, раскінуўшы свае яшчэ голыя галіны над шэрым дахам.

Праз вельмі доўгі час да навукоўца зноў прыехаў шырокацелы, як пончык, шэрыф. За адыходзячую зіму ён стаў яшчэ больш круглым. У гэты вясновы дзень Бацюк не змог адшукаць Віктара дома. Але настырны шэрыф, перакрываючы сваю ляноту недаверам да вучонага, працягваў да яго прыязджаць, спадзяючыся ўсё ж убачыць худы белы твар Віктара. Дзень за днём хата была ўвесь час зачынена, на стук у дзверы і кліч ніхто не рэагаваў. Віктара даўно ніхто не бачыў у горадзе. Яго машына самотна стаяла ля калодзежа, абсыпана жоўтай іголкай розных іглічных дрэў і злёгку сухой леташняй лістотай дуба… Новых слядоў на ўчастку не з'яўлялася. Мёртва стаяла драўляная хата сярод зялёных жывых елак і хвой. Пасля чатырох дзён, шэрыф перастаў чакаць, што з хаціны выйдзе Віктар, ён насцярожыўся, успомніў былое знікненне Мікалая Траўніка, а затым неадкладна завёў справу, распрацаваў пошукавую аперацыю. Група паліцэйскіх узламала дзверы, увайшла ў хату. Унутры пахла сырасцю. Усе рэчы гаспадара, ежа і іншыя прадметы Віктара, заставаліся на сваіх месцах, а вось самога гаспадара не было. Мужчына быццам выпарыўся, пакінуўшы на стале, сярод бязладна раскіданых кніг, недоеденный амлет, які пакрыўся цвіллю, высах. На сцяне на іржавым цвіку вісеў чорны плашч, у кішэні якога, пасля ператрусу, шэрыф Бацюк знайшоў закрыты канверт, з надпісам: «Майму сыну».

2.

Быў няясны, шэры дзень. Неба закрыла ад людзей цёплыя сонечныя прамяні і вялікай змрочнай коўдрай навісла над шумным горадам.

У паліцэйскі ўчастак прыехаў той самы сын Віктара Траўніка, дваццаціпяцігадовы Алесь. Знешне ён не занадта быў падобны на бацьку, хіба толькі вочы: такі ж шырокі разрэз вачэй, зялёна-сінія адценні, дробныя вейкі на павеках. Усё астатняе было мамчыным: над вачыма віселі светла-русыя вузкія бровы, яе шырокі лоб, галава была круглая, роўны і правільны нос, тонкія вусны. Алесь меў дзедаўскія звычкі: ён быў дапытлівым адкрытым чалавекам. Алесь адкрыта гаварыў са следчым, спрабаваў ва ўсю дапамагчы знайсці свайго бацьку, з якім вельмі цесна меў зносіны. Нягледзячы на сваю шматгадзінную працу, Віктар заўсёды знаходзіў час, каб паклапаціцца пра сына. Асабліва пасля смерці маці. З часам, Алесь паціху аддаляўся ад яго, сталеў, завёў сям'ю, угруз у працы і ў жыццёвых праблемах. Але не забываў пра адзінага роднага чалавека. Ён часта тэлефанаваў свайму бацьку, цікавіўся яго жыццём, здароўем. Але ўжо зрэдку заязджаў да яго ў госці. І цяпер ён горка шкадаваў аб гэтым.

Знойдзены ліст, не дапамог наблізіцца да чагосьці новага, не прывёў да зачэпак. І цяпер сам Бацюк, як і іншыя паліцыянты, не мелі ўяўлення, дзе ж шукаць Віктара. Чым жа быў заняты навуковец, над чым працаваў мужчына перад знікненнем? Скончылася цікаўнасць у шэрыфа, каб шукаць адказы.

У той пахмурны дзень, хлопец толькі на некалькі хвілін заехаў у бацькаву хату. Ён не заходзіў унутр, а задумліва пастаяў каля ганка. Алесь ціха дыхаў і глядзеў на магутны дуб, што нерухома трымаў на сабе дзіцячыя арэлі. Глядзеў на вяршыні хвойнага лесу. Гэта месца выцягвала з яго лепшыя ўспаміны. Ён паглядзеў на зямлю, сумнымі вачыма павадзіў вакол сябе. Успамінаў, як ён быў занадта малы, калі яго ўпершыню прывезлі сюды. Як раз у год, у дзяцінстве, ён праводзіў час з дзедам Мікалаем. Алесь затужыў, уміг зніклі яркія фарбы тых успамінаў. Зараз жа ён застаўся адзінокім дарослым хлопчыкам без сям'і. Твар Алеся зрабіўся замкнёным і сумным. Ён больш не мог тут знаходзіцца. У тую гадзіну хлопец сеў у машыну, са злосцю і болем у душы, расчаравана пакінуў сямейны ўчастак.

Праз год, страціўшы ўсякую надзею, Алесь вяртаецца ў хаціну. Прахалоднай раніцай, дваццацішэсцігадовы Алесь, праязджаючы па злёгку пазелянелай лясной дарозе на чорным пазадарожніку, адчуваў сябе спакойна і ўпэўнена. Светлавалосы хлопец ехаў аднекуль з поўдня, каб зраўняць праклятую хаціну з зямлёй і вызваліць свае благія думкі. Увесь гэты час ён быў разбіты, вінаваціў ва ўсіх знікненнях гэтую хату, якая зараз нагадвае яму больш аб дрэнным, чым аб добрым.

Па прыездзе шыракаплечы Алесь званком апавясціў шэрыфа аб спыненні ўсялякіх пашуковых работ і што ён гатовы змірыцца з тым, што адбылося з яго сям'ёй. Бацюк пасля тэлефоннай размовы, прыехаў асабіста да старой хаціны. Ён прыпаркаваў свой штатны аўтамабіль побач з велізарным дрэвам.

На дубе слаба трымаліся аранжавыя леташнія апошнія лісты, якія перажылі халодныя зімовыя дні. Вецер павольна калыхаў іх, а галіны, павольна адпускалі хвалістае лісце на машыну. Дуб быццам не хацеў развітвацца з мінулым, пакідаючы адну маладую галіну з пражытай лістотай.

Паярчэй стала свяціць сонца, дзень абяцаў быць па-вясноваму цёплым. Шэрыф сустрэў коратка стрыжанага светлавалосага хлопца ля ганка хаты, зірнуў на яго гладкапаголены круглы твар звычайным поглядам. Хлопец стаяў каля хаты ў чорным паліто, шэрых нагавіцах і ў чорных туфлях. Сын вучонага быў невысокім, меў сярэдні рост і шчыльны целасклад. Алесь прысеў на прыступкі і не прайшло хвіліны, як да яго падсеў саракашэсцігадовы Бацюк. Яны пераглянуліся.

– Немагчыма паверыць…столькі часу прайшло… – ледзь чутна сказаў шэрыф, пагладжваючы свае густыя каштанавыя вусішчы. – Я разумею, што ты адчуваеш…але я цябе заклікаю не падаць духам.

Алесь глядзеў на шумны лес шырокімі бацькаўскімі вачыма. Ён злёгку аблізаў свае сухія тонкія вусны і вымавіў:

– Ды хіба тут супакоішся…?! Спачатку знікае дзед, затым мама памірае ў авіякатастрофе, пасля тата знікае, а да фіналу жонка падае на развод… Не такога жыцця я хацеў. Праклён нейкі, – апусціў галаву Алесь. – Хоць бы штосьці добрае адбылося. Але не ж. Чуе маё сэрца, што гэтым усім не скончыцца…

Бацюк зняў фуражку, вызваліў сваю амаль лысую галаву і падтрымаў размову:

– Эх, пара табе, хлопец, узяць сябе ў рукі і пачаць жыццё па-новаму… Ну, знясеш ты хаціну, а далей што? Ты давай, не з’язджай з глузду. Хоць бы паспрабуй жыць…проста жыць, а не мучаць сябе, забіваць сябе горкімі ўспамінамі. Павер мне… Я страціў дачку, ёй было дзесяць…ведаеш, што я зразумеў? Што сваім горам я не вярну яе, а толькі знервавую яе, калі яна глядзіць на мяне з неба…і сябе. Якім бы яна хацела бачыць свайго тату? Дакладна не праклінаючым жыццё. Некаторыя рэчы мы не ў сілах змяніць або выправіць. Што б ты не рабіў, ты ўсё роўна губляеш тое, што табе дорага… Табе толькі застаецца жыць з болем, якую немагчыма заглушыць, яе толькі можна прыглушыць…пакінуўшы ў сэрцы і ў памяці. Працягвай жыць, Алесь… Ты яшчэ малады, яшчэ не раз паспееш зрабіць нешта добрае, – у светлых вачах шэрыфа было прыкметна, якім ён быў па-сапраўднаму адчувальным чалавекам у душы.

Бацюк замоўк і зірнуў на фуражку. Затым ён устаў, неабыякава паглядзеў на сумнага Алеся і адышоў да машыны. Цэлы дзень быў разбіты.

Хлопец падняў вочы, паглядзеў наперад скамечаным позіркам на мужчыну ў уніформе, які вяртаў фуражку на галаву. Падымаючы правую руку з галаўным уборам уверх, рукаў злёгку споўз і Алесь заўважыў на ўнутраным боку запясці шэрыфа татуіроўку – невялікі чорны трохвугольнік. Затым хлопец адвёў свой погляд на яго машыну. Бацюк загаварыў:

– Ах, яшчэ… Калі ўсё ж будзеш бурыць тут усё і не захочаш пакідаць сабе стол, я б хацеў яго забраць. Добра? Патэлефануй, калі захочаш пакінуць мне стол, – усклікнуў шэрыф, сядаючы ў аўтамабіль, спрабуючы разрадзіць непрыемную абстаноўку.

– Э…так! Добра… – адказаў Алесь, а затым устаў, кіўнуў галавой у бок госця і ўвайшоў у хату.

Ён зірнуў на карычневы стол, што стаяў у цёмным куце пад закрытым акном. На стале ўсё гэтак жа ляжалі раскіданыя кнігі, пыл схаваў іх тонкім шэрым пластом.

– Здаўся яму гэты стол?! – прагаварыў хлопец, апусціўшы далоні на прадмет, злёгку прагнуўшы спіну. – Стол…сямейны стол… Стол!?

Алесь задумаўся, а затым, скрывіў твар, дастаў з унутранай кішэні паліто бацькаўскі ліст. Прабягаючы шырокімі вачыма па пакамячаным лісце, Алесь адшукаў тыя самыя радкі, якія дазволілі ўсумніцца ў яго пакоры.

«…свяшчэнны стол, за якім мы сабраліся ўсёй сям'ёй у апошні раз…захаваў усе нашы ўспаміны пра той дзень. Ты, магчыма, яшчэ памятаеш, як бабуля прасіла захоўваць таямніцы, якія прамаўляліся за гэтым сталом…не забывай…»

У гэты час, каля акна праляцела чорная варона, якая, прагаварыўшы сваю песню, злёгку спалохала Алеся. Хлопец трохі продрог, кінуў свой імгненны погляд на зацягнутае цёмнае акно, сарваў з яго чорную тканіну і кінуў на падлогу, упусціў яркае святло ў хату. За шклом слупом стаялі елкі. Нічога страшнага не было. Тады ж у хаце пыл быў паўсюль. Ён цяпер добра стаў прыкметным ў цёплых промнях святла. Алесь крануў старадаўні стол, сагнуў калені, сеў і зірнуў пад яго. На адной з дошак быў выдрапаны крыжык, знак ужо страціў сваю свежасць і злёгку губляўся ў прыродных малюнках дошкі. Алесь узгадаў той дзень, калі ён з дзедам Мікалаем будаваў на месцы гэтага крыжыка маленькае таемнае сховішча.

Алесь адразу ж паспрабаваў адкрыць схованку, у яго не атрымлівалася, пальцы саслізгвалі. Тады ён залез цалкам пад стол і ў нязручным становішчы, крывіўшы тварам ад стараннасці, адарваў кавалак ніжняй частцы дошкі стала. Адтуль з зняволення, падае жоўты нататнік памерам з пачак цыгарэт. Выбраўшыся з-пад стала і ўзяўшы ў рукі знойдзены прадмет, Алесь перш за ўсё адкрыў нататнік з першай старонкі. У ім хлопец убачыў, як бацькаўскім почыркам распісаны дэталі першых крокаў даследавання. Прагартаўшы ўвесь нататнік, стала зразумела, што Віктар спешна ўпісваў словы. Дзе-нідзе неакуратныя чарніла не давалі з дакладнасцю разабраць пасыл вучонага-вынаходніка. Алесь хутка прабегся вачыма па старонках канспекта. Яму здавалася, што ўсё тое, што было напісана яго бацькам, было толькі яго фантазіяй.

«Хіба можа насамрэч такое адбывацца? А што калі…усё праўда! Нездарма ж бацька хаваў свае сакрэты. Тады, дзе ж ён цяпер? Там жа дзе і дзед!? Не, такога не можа быць…я пачынаю трызніць», – разважаў Алесь.

І ўсё ж хлопец не адыходзіў ад той думкі, што бацькоўскі ліст і нататнік былі звязаныя паміж сабой. Між тым ён не меў уяўлення, што рабіць далей з гэтым усім. Яго педагагічная адукацыя ў галіне замежнай мовы не дазволіла яму разабрацца, што ж казалі ўраўненні або канкрэтныя навуковыя прапановы. Але адно ён дакладна зразумеў, што тата думаў пра яго не раз…пакідаючы гэтыя падказкі.

Алесь кінуў нататнік у кучу запыленых забытых кніг, зняў з сябе чорнае паліто, адкрыўшы белы світар, і пачаў корпацца ў хаце. Ён меў намер знайсці наступную падказку, указанне, каб хутчэй разабрацца з заблытанымі думкамі. Увесь астатні дзень, да вечара, хлопец разбіраў бацькаўскія рэчы. Ён складваў у свабодны кут пакоя вопратку і ўсякія тканіны, а больш цвёрдыя матэрыялы Алесь выносіў з хаты. Тут жа, ён знайшоў скамечаны белы ліст паперы, на якім вялікімі літарамі было напісана: «Прапаў сабака Джэм», ніжэй было каляровае фота жывёлы і нумар тэлефона гаспадара. Алесь надаў больш увагі гэтай лістоўкі, ён меркаваў, што ўсё, нават такая маленькая рэч, можа сказаць аб шмат чым. Хлопец паклаў лістоўку на моцны стол. Пасля прадоўжыў прыбіраць у далёкім пакоі. Пылу было шмат. Алесь раз за разам чхаў, мыўся. Час хутка хіліў сонца да гарызонту. Цямнела за вокнамі. Познім вечарам Алесь разбіраў апошні ложак. Стомленасць яго не трывожыла. Уцягнутасць у загадкі гэтай хаты была мацней, штурхала не здавацца. Гэта было нейкім займальным захапленнем, за якім хлопец не заўважаў, як хутка сыходзіць час, як яму хацелася есці, адпачываць. І калі ж Алесь прысеў на падлогу, ён заўважыў, што пад адной з тоўстых драўляных ножак ложка, хавалася прадрапаная маленькая метка, якая нагадвала ікс – «х». Алеся нагнала цікаўнасць, якая падштурхнула яго на пошукі новых сакрэтаў старой хаціны. «Вось ён знак!» – падумаў тады хлопец, адкінуўшы ўсе дэталі ложка бліжэй да ўваходных дзвярэй. Прахалодным вечарам, ён заўважыў, што чатыры дошкі лакаванай падлогі маюць крыху іншае адценне. Гэта было прыкметна толькі ў тым выпадку, калі доўга глядзець на падлогу. А паліцыя пры ператрусе толькі мімаходам зірнула пад ложак, ды і толькі, так і не заўважыўшы адрозненне дошак. Алесь пацягнуўся да прылады, моцна ўзяў у далонь чырвоную адвёртку і падкалупнуў дошку з меткай. Усё здавалася, значна прасцей, але дошка з вялікай стараннасцю паддавалася яму, падымалася ўверх, пацягнуўшы за сабой яшчэ дзве шырокія дошкі, якія моцна і шчыльна былі прымацаваныя паміж сабой. Другой свабоднай рукой ён лёгка падняў драўляны шчыт. На здзіўленне, уся канструкцыя з палавых дошак была лёгкая, а пад ёй была цемра. Алесь знайшоў падвал, аб якім ні разу не чуў. Ад гэтай навіны яму стала не па сабе. Халодныя дрыжыкі прабегліся па целе. Перш ён падумаў аб тым, што, можа, там, у цемры, ляжыць цела яго бацькі. Страх такой думкі яго глыбока трывожыў. Хлопец устаў, павольна кругам пахадзіў па пакоі.

«Можа, мне варта патэлефанаваць шэрыфу? А калі ўсё не так страшна, там унізе, як палохаюць думкі? А магчыма, да гэтага падвалу мяне вёў бацька!?» – разважаў Алесь, не звяртаючы ўвагі на пыльныя плямы на беласнежным світэру.

Яму расхацелася гуляць у загадкі і ён, з халодным потам на целе, уключыў ліхтарык на шэрым мабільным тэлефоне. Пасля навёў яркае белае святло на ўваход у цёмнае падвальнае памяшканне, асвятліўшы вядучую ўніз іржавую лесвіцу. Твар Алеся яшчэ больш збялеў, ён адчуў сябе галоўным героем з фільму жахаў. Але адвага і цікаўнасць, пераважылі ўсе пачуцці страху, і ён павольна ступіў на першую прыступку жалезнай лесвіцы. Гэты момант, калі ён пачаў спускацца ў падвал, стаў для яго пакутлівым, бо цяпер, яму трэба было ісці да канца.

Крок за крокам спускаючыся ўніз, Алесь не пераставаў махаць ліхтарыкам. Часта свяціў пад ногі і вакол сябе. Святло казала пра тое, што падвал глыбока схаваны, а металічная лесвіца праходзіла праз бетонныя кольцы, мацавалася за іх і вяла пад зямлю. Хлопец сільнымі рукамі моцна хапаўся за халодную, злёгку вільготную канструкцыю. Чорныя туфлі з гладкай падэшвай насцярожвалі яго. Можна было паслізнуцца і зваліцца на дно.

Спусціўшыся ў падвал, Алесь павярнуўся, стаў спіной да лесвіцы, і, асвятліўшы ўсю прастору перад сабой, агледзеўся. Унутры прахалоднага памяшкання не было Віктара. Нібы цяжкі груз упаў з душы Алеся, і ён з палёгкай выдыхнуў. Тады ж, ён яшчэ больш паверыў у тое, што бацька жывы. Побач, справа, хлопец знайшоў рубільнік і тут жа тузануў уверх рычаг – уключылася святло ў падземным пакоі. Бетонна-сталёвая канструкцыя сцен, апор, столі і падлогі больш нагадвала прытулак. Усе рэчы і прадметы, былі добра расстаўленыя на шматпалоснай канструкцыі ў левай чыстай сцяны. Астатнія сцены былі цалкам распісаны белым маркерам: малюнкі людзей, іх зброя, караблі, пачвары, маскі. Шмат надпісаў на незразумелай для Алеся мове. Было падазрона. Алесь задаваў сабе занадта шмат пытанняў, адзін з якіх быў: «Чаму я ніколі раней не чуў, што ў хаціне ёсць падвал?». Усё больш цікавячыся гэтым месцам, хлопец павольна рабіў маленькія крокі наперад, разглядаючы ўсё вакол сябе. Тут ён знайшоў клетку для птушак, вельмі шмат розных датчыкаў. І раптам, на невялікім тонкім жалезным стале, ён убачыў скураны карычневы аброжак з гравіроўкай, святло адлюстроўвала пазалочаную пласціну, што вабіла Алеся да сябе. Хлопец павольна ўзяў аброжак у рукі і прачытаў слова на квадратнай пласціне: «Джэм». Гэта было імя таго самага сабакі, што знік калісьці недалёка ад горада, імя якога Алесь прачытаў на знойдзенай лістоўцы. Хлопец цяжка задыхаў. Ён адкінуў аброжак, адышоў ад яго. Зноў, хутка разгледзеў усё памяшканне. Яго ахапіла злосць, лёгкая паніка. Ад не разумення і ад душэўнай стомы, хлопец імгненна здаўся. Уся нявырашанасць і адчай, у спробе знайсці наступную «хлебную дробку», прывяло яго да таго, што ён апусціў рукі. Хлопец спалохана сеў на халодную бетонную падлогу, абапіраючыся спіной на шэрую сцяну, насупраць рознага сабранага барахла на металічных паліцах. Алесь, ад думкі, што яго бацька выкраў сабаку, злосна перакуліў галаву назад. Стукнуўшыся патыліцай аб цвёрдую паверхню сцяны, ён адчуў боль. Ад гэтага, хлопец імгненна злавесна скрывіў твар і паклаў правую далонь на патыліцу, моцна прыціснуў кароткія светла-русыя валасы. Вочы хлопца глядзелі ўніз на сухую бетонную падлогу. Справа ён заўважыў, як самотна ляжала фігурная адвертка з сіняй ручкай і доўгім металічным стрыжнем. Ён на хвіліну прыпыніў свой погляд на кінутым інструменце. Углядаўся, злаваўся. І ў гэты кароткі момант да яго закралася вар'яцкае цёмнае пачуццё. Алесь хутка і моцна схапіўся за адвёртку. І што ёсць сіл кінуў яе ў металічную канструкцыю. Насупраць, на яе паліцах, было нямала каробак і разнастайных дробных дэталяў, некалькі паяльнікаў, павелічальнае шкло, розныя мяшочкі з парашком, платы, секундамеры. Лятучы прадмет, круцячыся ў паветры, сваім вострым канцом уваткнуўся ў адзін з некалькіх мяшочкаў, што стаялі на трэцяй паліцы, ледзь вышэй сярэдзіны ўсёй канструкцыі. Пасля адвёртка ўпала ўніз, застукала, скачучы па падлозе, спынілася. З прадзіраўленага карычневага мяшочка пасыпаўся серабрыста-залаты пясок. Дробныя пясчынкі, нібы вадаспад, імкліва папаўзлі ўніз. Але на шляху да падлогі пясок наткнуўся на лёгкую папяровую скрынку, якая была, у спешцы, неакуратна пакладзена на ніжнюю паліцу. Алесь глядзеў на край белай скрынкі, які выглядваў, сустракаў і прымаў увесь груз на сябе. Ад гэтага адзін край стаў цяжэй і схіліўся ўніз. Пасля чаго скрынка павольна перакулілася, раздаўшы звонкія ўдары. Тонкі папяровы кантэйнер разарваўся, паказаў усё сваё змесціва. Да ног Алеся пакаціліся тры залатых, ідэальна роўных шара. Памерам яны былі з невялікі апельсін. Яны мякка і ціха наблізіліся да хлопца. І бачачы ўсё гэта, раздражнёныя пачуцці выганяліся, перамяніліся думкі ў галаве хлопца.

Алесь падабраў першы шар, які апынуўся бліжэй да яго правай руцэ. Залацісты шар быў лёгкі, быццам зроблены з кардона, паверхня была цвёрдай і гладкай. Хлопец устаў, пацягнуўся да святла. Пад штучным асвятленнем, для вачэй стала прыкметна лёгкая гравіроўка «Д-4». А на адваротным баку шара – дзве маленькія перасякаючыя паміж сабой драпіны, падобна тым, што ён пакідаў у дзяцінстве пад сталом ці тым, што пакінуў бацька на падлозе пад ложкам. Таямніцы ўсё ніяк не заканчваліся. А падазрэнні вялі Алеся да нейкай разгадкі. І цяпер, дваццацішасцігадовы хлопец быў ужо не так схільны да страхаў. Яму хацелася прадоўжыць пошукі, якія былі без адказаў і з інтрыгуючымі падзеямі гэтага нялёгкага дня.

Абышоўшы ўсе часткі сцяны, Алесь разгледзеў усе насценныя надпісы, сімвалы і малюнкі, пакінутыя яго бацькам. Стала яшчэ больш заблытана. Хлопец заплюшчыў вочы і падумаў пра бацьку, прасіў у яго больш ясных падказак. Пры гэтым Алесь павольна круціў у сваёй буйной далоні таямнічы шар. Круціў яго, лёгка дакранаючыся, перабіраў пальцамі. Затым ён спыніўся, калі вялікі палец правай рукі крануў метку «х». У гэты момант Алесь адчуў мімалётны боль. Вострая іголка, што вылезла з цэнтра перасячэння двух кароткіх ліній прама з сярэдзіны знака, імгненна пракалола скуру, праліў толькі кроплю крыві. Алесь хутка выпрастаў параненую далонь, зірнуў на палец. На яго вачах крывяная кропка згарнулася, рана знікла, не пакінуўшы і следу. А на шары цёмна-чырвоная вадкасць заліла сабой западзіны адзнакі «х» і застыла ў ёй.

У гэты позні вечар, які пераходзіў у ноч, твар хлопца быў нячулым, а сэрца бегла марафон. І праз адну долю секунды, шар ператварыўся ў маланкавы жоўты выбліск, пасля якога, цела Алеся ўміг выпарылася, знікла з падвалу.

3.

Залаты шар імгненна перанёс Алеся на іншы бок. Не зрабіўшы першы крок, хлопец стаяў на драўлянай падлозе і імгненна замёр з працягнутай рукой. Быццам трымаў у далоні шар, якога ўжо не было ў руцэ. Нешта спыніла хлопца, перахапіла яго хуткае дыханне. Апынуўшыся ў невялікім светлым памяшканні, хлопец адразу ж павярнуўся, паглядзеў сабе за спіну. За ім цяпер стаяла без ваконная сцяна з тоўстых свежых бярвенняў. Бацькоўскі падвал бясследна знік. Алесь быў разгублены, спалоханы, не разумеў, дзе ён знаходзіцца. І адчуваючы лёгкі дыскамфорт у галаве, ён не прамовіў ні слова. Што ж адбылося з ім за імгненне часу? Гэта толькі трэба было даведацца Алесю.

У цёплым памяшканні было мала мэблі: адна лаўка, ды доўгі стол. Алесь аглядаўся, а думкі ў галаве блыталіся і не пакідалі яго ў спакоі. Думкі, быццам хаос незвязаных слоў, што шукаюць сваё месца, пакуль ён прыбываў у новым свеце. Перад ім, на лаве, за белым накрытым сталом сядзеў малады рудавалосы юнак, у чыстай белай кашулі, у шырокіх шэрых нагавіцах і ў лапцях. З выгляду, гадоў яму было дзесьці пятнаццаць. На яго далікатнай шыі свабодна вісеў чырвона-зялёны бранзалет, які быў не таўсцей паказальнага пальца хлапчука. Юнец трымаў у руцэ драўляную лыжку і, не заўважаючы Алеся, звонка хлюпаў боршч. За спіной хлапчука было квадратнае акно, якое ўпускала ў памяшканне мяккае святло. Па краях вісеў бел-чырвоны цюль. Алесю было відаць як за акном у двары стаяў чорны конь, а каля яе маячыў нейкі стары. Алесь, з хвіліну, моўчкі стаяў у пакоі. Галава па-ранейшаму налівалася цяжарам, усё павольна плыло каля яго.

У пабудове пахла свежай драўнінай, лётала пара маленькіх чорных мух. Было цёпла, утульна і чыста.

Калі ж у пакой увайшла нізкарослая тоўстая бабулька, сапучы сваім тонкім носам, Алесь тут жа заварушыўся, апусціў правую руку. Затым ён зрабіў крок назад, прыціснуўся спіной да сцяны і паглядзеў на яе маршчыністы твар. Пажылая жанчына была прыгожа апранутая: бел-чырвоныя ўзоры ўпрыгожвалі шэрае ўбранне, на галаве была чырвоная хустка. Яе кароткую старую шыю атачаў такі ж чырвона-зялёны лёгкі бранзалет, што быў на юнаку. Бабулька трымала ў руках свежы, толькі што выпечаны хлеб, падносіла яго да стала. У тую ж секунду, яна, краем вока, заўважыла чалавечы цень і імгненна павярнулася.

– Ой! Ох! – ад спалоху, гучна застагнала старая.

Яна моцна сціснула пальцамі мяккі жытні хлеб, прыціснула яго да сябе.

– Ты хто такі? – з здзіўленым позіркам, хрыплым голасам запыталася пажылая жанчына. – Ян? Хто гэта? – звярнулася яна да ўнука, які сядзеў за сталом.

Юнак, з-за гучных стогнаў бабулі, перастаў есці боршч, устаў з-за стала і паківаў галавой з боку ў бок. Даваў зразумець, што не ведае гэтага хлопца. Алесь выдыхнуў заціснутае напружанне з грудзей і паспрабаваў разабрацца.

– Даруйце. Я не разумею, як я тут апынуўся. Але прашу вас, без панікі. Давайце разам разбярэмся. – ветліва, усміхаючыся, быццам не верачы ўсяму, сказаў Алесь. – Дзе я? Што гэта за месца? Я што, без прытомнасці? Я ў коме або проста сплю?

Задаючы пытанні, Алесь міжволі размахваў рукамі, далонню дакрануўся да сябе. Пальцы кранулі белую кашулю, якая была надзета на яго. Ён зірнуў уніз, на ім былі такія ж нагавіцы і лапці, як у дзіцяці за сталом.

– Што гэта ўсё значыць!? – забасіў цвёрдым голасам Алесь.

Ён разгублена пачаў круціць галавой, не разумеючы, што ж яму рабіць далей.

А ўнук, як і бабуля, насцярожыўся, ад таго, што адбываецца ў пакоі. Ён з трывогай глядзеў на бабульку, і жэстамі рук і пальцаў, нешта спрабаваў растлумачыць ёй. Часта паказваў на Алеся, на яго шыю, а затым на сваю.

«На ім няма кальца!» – з жахам падумала пажылая жанчына і паглядзела ў акно.

– Карней! Карней? – гучна, на ўвесь голас, захрапела старая.

Яна боязна падбегла да ўнука, устала перад ім, закрыла яго сваім шырокім целам. Бабуля, не спускаючы вачэй з госця, са страхам зноў пракрычала імя свайго мужа. Яна хацела, каб стары хутчэй зайшоў у дом і прагнаў незнаёмага чалавека.

– Не бойцеся! Я зараз сыйду. – сказаў Алесь.

– Прэч! Прэч! Цяпер з-за цябе нас усіх заб'юць. Прэч, пракляты! – накінулася, працягваючы з нянавісцю крычаць старая.

Алесь у здзіўленні, хуткімі крокамі кінуўся шукаць выхад. Ён жыва ірвануў у бок, у той пакой, адкуль да яго ўвайшла пажылая жанчына. Перайшоўшы міжпакаёвы парог, Алесь апынуўся ў вялікім, шырокім памяшканні, дзе з-за вялікай колькасці доўгіх вокнаў было вельмі шмат сонечнага святла. Удалечыні, насупраць Алеся, стаялі адны зачыненыя драўляныя дзверы. Нязручна пляскаючы лапцямі, хлопец кінуўся да іх. Як толькі Алесь працягнуць руку да шэрых дзвярэй, не паспеўшы прыкласці пальцы да затворкі, як тут жа дзверы пачалі павольна адчыняцца перад ім. Іх адчыніў сівавалосы пажылы мужчына Карней. Зморшчаная смуглявая скура твару напалову хавалася ў сівых валасах: доўгая барада, густыя вусы, прычоска, якая хавае вушы і лоб. Толькі стомленыя чорныя вочы і шырокі нос дзеда былі адкрытыя. Невысокі мужчына Карней трымаў новыя вілы ў адной руцэ, у другой – саламяны капялюш. Ён адчыніў дзверы з сур'ёзным выглядам, думаючы пра сябе пра бабульку: «Што ж зноў там здарылася…ніяк не суцішыцца, што ж яна хоча ад мяне?» І калі перад ім устаў Алесь, Карней ад здзіўлення адкрыў шырэй свае маленькія вочы і сціснуў вілы. У паніцы Алесь штурхнуў старога ў бок і куляй выскачыў з чужой хаты. Хлопец яшчэ некалькі метраў бег наперад, нязручнымі лапцямі ён драпаў сухую і пазелянелую глебу. А затым павярнуў налева, выбег на пясчаную дарогу, змяніў бег на хуткі крок, працягваў рухацца, азіраючыся назад. Пыл ляцеў з-пад ног. І калі Алеся трохі адпусціла трывога, ён спыніўся. Пакружыўся, агледзеў усё вакол сябе. З напалоханым поглядам ён стаяў на шырокай раз'езджанай вуліцы, дзе на ўскраінах дарогі рэдкай паласой зелянелі дрэвы. Красаваліся пабудаваныя з свежых бярвенняў хаты. Яны стаялі па баках галоўнай дарогі, цягнуліся далёка наперад. На лаўках, паблізу Алеся, сядзела трое старых. Пажылыя мужчыны коса глядзелі на маладога хлопца, хрысціліся і, не пазнаючы ў ім земляка, неразборліва шапталіся. На целе кашуля, нагавіцы, лапці. Таксама, у кожнага з іх, на шыі, вісела чырвона-зялёнае металічнае тонкае кальцо, больш падобнае на бранзалет. Тут жа, на гэтай жа вуліцы, удалечыні, каля сваіх дамоў хадзілі людскія цені…

Сонна шумеў вецер у вялікім сяле. Белыя аблокі нетаропка плылі па блакітным небе, быццам маленечкія караблі пераплывалі вялікі акіян. Зялёныя маладыя ліпы моўчкі стаялі ля дарогі, хаваючы ў сваім цені розныя прыгожыя палявыя кветкі. Злёгку дрыжала тонкае лісце на апушчаных галінах стомленай старой вярбы. Нізка лёталі ластаўкі. Лета на ўсю моц малявала яркія фарбы сельскага жыцця.

– Сыдзі з дарогі! – закрычаў мужчынскі голас за спіной Алеся.

Аглядаючы сельскую прыгажосць наперадзе сябе, Алесь не пачуў, як да яго падабраўся карычневы дарослы конь, які цягнуў за сабой воз сена. Яго вёў высокі, чарнавалосы, саракагадовы мужчына з лёгкім цёмным шчаціннем на загарэлым твары. Ён сурова апусціў свае шырокія чорныя бровы на карыя вочы.

– Адыдзі! У бок! – ад стомы прагаварыў плячысты мужчына, выціраючы празрыстыя кроплі поту з злёгку маршчыністага ілба.

Алесь хутка адышоў у бок, расчысціўшы шлях для каня, які сапеў ад спёкі, і яго стомленага гаспадара. Аднак, мужчына, праходзячы міма Алеся, са злосцю зірнуў на хлопца і хутка спыніў воз.

– Ты ж з «свабодных»! Зноў ты?! Ты чаму тут? – здзівіўся мужчына.

Ён трымаў адной рукой запрэжку, а другой, праціраў сваю закаваную ў металічны бранзалет шыю.

– Ты знайшоў маіх дзяцей? Яны цяпер у бяспецы? Ты ж сыходзіў з сяла, паспеў знайсці маіх дзяцей? Вы былі на «Зялёным лузе», у старой рабіны? Калі ласка, скажы, што ты іх выратаваў і адвёў да сваіх! А што з Вольгай? Чаму яна не вярнулася?

– Да каго адвесці?… Я не разумею цябе. Пачакай са сваімі дзецьмі. Я нікога не ратаваў! Дзе я наогул? Ты пра… – не паспеў дагаварыць Алесь.

Мужчына кароткім махам рукі далонню ўдарыў шыракаплечага Алеся, сківіца адчула моцны боль. Алесь злёгку ступіў назад і, не адчуваючы той жа злосці, што збіралася ў мужчыне, не стаў махаць у адказ кулакамі. Алеся яшчэ не адпусцілі тыя ўзрушэнні, якія ўжо на яго аказаў іншы свет. Хлопец яшчэ больш быў ашаломлены ўзніклым дыялогам і гэтак дзёрзкімі паводзінамі мужчыны.

– Чаму ж ты стаіш, як слуп? Бягі. Яны ж зараз знойдуць цябе, прыйдуць за табой! Заб'юць! Ратуйся! Што ты стаіш? Бяжы, дурань! Пакуль цябе ў рабства не ўзялі. Ратуй сябе і выратуй, калі ласка, маіх дзетак! – строга сказаў мужчына, нервова ўздрыгваючы вуснамі.

З-за парушэнне свайго маршруту, з-за няштатнага прыпынку, бранзалет на шыі мужчыны загуў. Незнаёмец хрыпла задыхаў, затым стаў пляваць крывёю. У гэтым цяжкім стане ён паспяшыў свайго каня і паплёў за ім ногі.

Воз хутка пакінуў Алеся. Старыя, якія сядзелі на лаўцы, схаваліся ў хаце і баязліва паглядалі з вокнаў. Тут жа перад хлопцам дружным натоўпам прабеглі басаногія дзеці. Услед за імі з-за павароту выйшла стройная дваццацідвухгадовая дзяўчына ў шэрым сарафане. У руцэ яна несла нейкі прадмет, больш падобны на празрыстую скрыначку, унутры якой, ляжалі два залатых шарыка і нейкія правады. Дзяўчына, дайшоўшы да аслупянелага Алеся, паправіла сваю галаўную белую хустку, з-пад якой праз плячо легла светла-русая доўгая каса. Дзяўчынка была аднаго росту з хлопцам. Яна паглядзела сваімі блакітнымі вачыма на задуменнага Алеся і міла яму ўсміхнулася. Затым нетаропка, абышоўшы яго, зрабіла некалькі крокаў, зноў павярнулася і зірнула на светлавалосага незнаёмага прыгажуна. Алесь зачаравана глядзеў на ўсю яе постаць, на мілы тварык і ў адказ усміхаўся ёй. Тады ж ён зусім забыўся пра ўсё, што хвалявала яго, да яе з'яўлення. Калі ж дзяўчына адвярнулася і павярнулася ў бок драўлянай хаты, робячы павольныя крокі, з Алеся спала ўся задуменнасць і зачараванасць. Ён заўважыў, што на тонкай светлай шыі дзяўчыны не было ніякага чырвона-зялёнага бранзалета. Яна смела хадзіла па вуліцы.

Наперадзе, на адлегласці шасці хат, з-за зеляніны паказаліся ўзброеныя людзі. Яны беглі да Алеся. Даносіўся надыходзячы глухі гул штурмавых нябесных машын. І, павярнуўшы галаву да дзяўчыны, хлопец не стрымаўся і хутка прамовіў:

– Пачакай. Не сыходзь! Дапамажы мне! – ціхім голасам, заварушыў тонкімі вуснамі Алесь.

Незнаёмка не пачула яго слоў і хлопец, робячы крокі ў яе бок, зноў паспрабаваў зачапіць яе ўвагу.

– Дзяўчына? Стойце!

Яна спынілася ля самых уваходных дзвярэй драўлянай хаты, прыпадняла на ўзровень галавы шэра-залаты прамавугольны прадмет, які несла з сабой. Затым, дзяўчына дакранулася да яго кончыкамі пальцаў свабоднай далоні. І, быццам гуляючы на клавішах, яна запусціла невядомы Алесю прадмет. Унутры празрыстай скрыначкі зайгралі, забегалі залатыя шарыкі. Тады яна прымацавала на дзверы гэтае вынаходства. Адчыніла ўваходныя драўляныя дзверы, а затым, зірнуўшы на хлопца, вымавіла:

– Я ведаю, каго ты шукаеш…але табе пара дадому. – мілым, звонкім голасам сказала дзяўчына. – Эй, новенькі, салдаты ідуць за табой! Калі хочаш выжыць, то шустрэй за мной. І мы яшчэ ўбачымся…і дакладна, гэта не сон!

Яна зайшла ў хату, закрыўшы за сабой дзверы. Электронны прадмет, што быў прылеплены на дзвярах, мігцеў жоўтым святлом. Унутры застаўся лётаць толькі адзін шарык.

Алесь, ад усіх дзівосных здарэнняў, павялічыў свой крок і пабег за дзяўчынай. Калі ж ён моцна схапіўся за дзвярную ручку і адчыніў дзверы, ён не разважаючы пераступіў парог. І тут жа магічны прадмет перанёс хлопца ў бетонны падвал свайго сямейнага дома. Хлопец забег у яго, быццам працягваў уваходзіць у хату, быццам крочыў за той незнаёмкай. І, на хуткім хаду, ён урэзаўся, уткнуўшыся ў паліцы. Затым схапіўся за твар. Стукнуўшыся, лёгкі боль спыніў яго. Алесь хутка развярнуўся і падышоў да сцяны, трымаючыся за лоб ад болю. Шэрая сцяна была па-ранейшаму ўпрыгожана белымі надпісамі. Алесь прыціснуўся спіной да яе, прыбраў далонь з ілба і прысеў, сагнуўшы калені. Тады ж ён зноў убачыў на падлозе раскіданыя два пакінутых залатых шара. Алесь у поўнай цішыні сядзеў перад прадметамі. Ён думаў пра тое, ці было гэта ўсё рэальным ці не, што ж на самай справе здарылася з ім за гэты кароткі час і ці было гэта фантазіяй сну ці ж нейкая навуковая бацькоўская распрацоўка?

Алесь Траўнік зноў сваімі моцнымі пальцамі злёгку крануў адзін з шароў. Адкаціў яго ад сябе. Хлопец доўга сядзеў і прыслухоўваўся да тужлівай цішыні. Баяўся ўзяць у рукі шар. І ў гэты момант, у адзін час, наверсе пачуўся выразны гучны стук. Алесь тузануўся ўсім целам, неспадзявана штурхнуў шар, а затым прыціснуў правую руку да сябе, адчуў мяккасць світэра. Адцягнуўся ад памутнення. Яго цешыла, што на ім не было старой кашулі. І пазіраючы на выхад, хлопец устаў у поўны рост.

«Магчыма, гэта быў нейкі сон…усё добра, гэта быў сон.» – супакойваў сябе Алесь, пазбягаючы нервовага стану.

Хлопец хутка падымаўся, выбіраўся па жалезных прыступках з падвалу. У спешцы ён нават не глядзеў пад ногі. Зачынішы ўваход у падвал кароткімі збітымі дошкамі, якія ідэальна ляглі, ствараючы эфект роўнай падлогі.

Стукі паўтарыліся, хтосьці стукаў па ўваходных дзвярах яго хаты.

– Секунду! – з лёгкай раздражнёнасцю, прамовіў Алесь.

З акна ўжо біла мяккае святло. Сонца ўжо павольна сунулася па небе, ператвараючы прахалодную раніцу ў больш цёплы дзень.

У адзінаццаць гадзін, новага дня, Алесь здзіўленым позіркам паглядзеў на светлыя вокны, пад якімі ў белых сонечных промнях ляталі ледзь прыкметныя парушынкі. Ноч выслізнула ад хлопца, і, не прымаючы глыбока гэтую інфармацыю, Алесь сонна ішоў да дзвярэй. Адчыніў іх.

– Вітаю! – адразу ж, з парога, вымавіла цёмнавалосая, каравокая дзяўчына ў шэрым паліто да каленяў.

Ля ўваходу Алесь сустрэў былую жонку Марыну. Яе тонкі твар не выдаваў радасці гэтай сустрэчы. Яна несла з сабой толькі раздражненне і непаразуменне.

– Прывітанне. – суха адказаў Алесь, не чакаючы і не жадаючы яе бачыць тут.

– Я ўвайду? – настырна спытала Марына, паправіўшы свае доўгія прамыя валасы.

– Так, вядома… – ахвотна адказаў ён.

Дзяўчына ўвайшла ў хату, стукаючы высокімі абцасамі.

У хаце было няўтульна. Брудна. У куце раскіданыя рэчы, на стале бязладна ляжалі кнігі.

– Як тут пыльна… – незадаволена сказала, горка скрывіўшы белы твар, дваццацісямігадовая Марына. – Я табе тэлефанавала, чаму ты не адказаў на выклік? Можа я перашкодзіла табе сваім з'яўленнем?! Што ў цябе на лбе, упаў ці што? І ты добра глядзішся ў лапцях! – яна зірнула на абутак былога мужа, а пасля, адышла ў бок.

Маўчанне.

Спачатку, Алесь крануў невялікую гематому ў цэнтры ілба. Балюча.

– Гэта я спатыкнуўся… – неахвотна сказаў ён.

Затым, хлопец апусціў галаву ўніз, зірнуў на абутак. Замест чорных туфляў сорак чацвёртага памеру, на нагах былі свежа сплеценыя, з драўлянага лыка, лапці. Алесь здрыгануўся знутры, страх зноў ахутаў яго. У вачах гарэла нявырашанасць і трывога. Хлопец зноў вярнуўся да мінулых думак і ўспамінаў, якія ўсё больш адцягвалі яго ад рэальнасці.

– Ты мяне чуеш? Алееесь?!.. – сказала Марына і, спрабуючы вярнуць хлопца да размовы, дакранулася да яго рук.

Ён абыякава падняў свае зялёна-сінія вочы на вытанчаную Марыну. На бледным твары хлопца не было ўсмешкі, толькі палохаючая пантаміма граючых вачэй.

– Ты мяне чуў? Ты сур'ёзна маеш намер знесці гэту хату? Можа, усё ж, паслухаеш мяне ў апошні раз і прадасі гэтую старую праклятую хаціну. Зямельны ўчастак дасць больш грошай, чым проста знос і застой зямлі. Я магу табе дапамагчы прадаць. У мяне ёсць чалавек, які возьмецца за гэту справу і возьме невялікі працэнт ад здзелкі. – лёгкім, звонкім тонам у голасе пераконвала яго яна, пляскаючы сваімі доўгімі вейкамі цёмных вачэй.

– Паслухай, я дарма з табой падзяліўся сваімі планамі на гэту хату. Але я ўжо вырашыў, што нічога не буду зносіць і тым больш прадаваць! – не пагадзіўшыся адказаў Алесь. – Абыдзешся ты без працэнтаў. Дарма ты прыехала…хопіць мне дзяліцца з табой сваім жыццём… Мы не можам быць сябрамі! Сыходзь!

Алесь прысеў зусім блізка, каля, дзвярэй, на апошняе неразабранае крэсла. Ён апусціў галаву і не меў намеру працягваць з ёй размову. Пачаў углядацца ў лапці. Хлопец жадаў толькі аднаго, разабрацца з тым, што адбылося з ім. Сёння Алесь не быў ласкавым і мяккім, як часцяком, у зносінах з Марынай. Яна перашкаджала яму сканцэнтравацца, перашкаджала добра абдумаць яго розныя версіі мінулай ночы.

– Та-ак…усё зразумела. Ты ўсё той жа эгаіст! Ну і жыві тут…у гэтым лесе! Адзін! Пра мяне можаш забыць!

Застукала чорным абуткам Марына і, адчуваючы, што ёй тут няма чаго рабіць, выйшла з хаты. Яна зрабілася яшчэ больш злоснай і таму, хутка памчалася з участку. Алесь жа, пасля сыходу Марыны з хаты, устаў і падышоў да светлага акна з шэрымі фіранкамі, ён правёў позіркам ад’язджаючую машыну, а затым, блізка падышоў да стала. На ім, сярод сініх і зялёных пыльных кніг, ён адшукаў кінуты ім раней бацькоўскі нататнік. Алесь зноў узяўся за прачытанне ледзь разборлівага почырку. Але на гэты раз ён больш старанна, сканцэнтравана праходзіў па старонках, спрабуючы ўхапіцца і адшукаць самае галоўнае ў іх. Почырк бацькі быў бязладны і таму з усяго нататніка, Алесь змог прачытаць толькі гэта:

«Я знайшоў энергію…пры вывучэнні і вынаходстве мной было даказана…ажыццяўленне…усё, што адбываецца ў тым ці іншым свеце, нагадвае карту, якая дае магчымасць адшукаць згубленае, схаванае і дазваляе дакрануцца да… Карта…мэтай якой змяніць…гэтага свету… і не патануць у жаданні застацца ў ім.

Не давярай незнаёмцам, тым, хто кажа, што ведае цябе… Асцерагайся іх ідэй… Давярай толькі сабе…

Толькі адкрыўшы дзверы, узяўшыся за залатую ручку ў выглядзе залатога шара з гравіроўкай, ты зможаш вярнуцца дадому ці ж перамясціцца ў іншы свет…усё залежыць ад колькасці пр…ад думак…парталы вельмі цяжка адшукаць. Пакуль не ведаю, як гэта працуе і хто за гэтым стаіць. Працягваю скачкі. Смерць ад кулі ў іншым свеце, гэта велізарны і пакутлівы боль…смерць з пакутамі адкідвае, адматывае час, на хвіліну назад, каб можна было пазбегнуць яе ў будучыні…па словах вандроўніка, якога я сустрэў на вайне…на сваім шляху,…памерці можна двойчы…паміраючы ў трэці раз, ты гінеш назаўжды…немагчыма выбраць свет без спецыяльнага прыстасавання,…але я знайшоў яго…не разумею чаму, гэта не…я схаваў яго ў…яны ідуць за мной, шукаюць мяне і хочуць забраць…забіць мяне.»

Многія словы былі злёгку працёртыя, размазаны ў момант напісання свежымі залішнімі чарнілам. Неакуратны почырк грузіў галаву сваімі задачамі і не дазваляў нешта разабраць з першага разу.

Неспакойна доўга ўглядаўся ў бацькоўскі дзённік Алесь.

Хлопцу цяжка было паверыць ва ўсё адразу, у тое, што з ім адбывалася. Але нейкая частка яго верыла ў чараўніцтва і штурхала яго вярнуцца ў падвал. Праз больш гадзіны роздумаў, хлопец схіліў чашу вагаў у адзін з бакоў.

– Бацька жывы! – жыва вымавіў Алесь сваім цвёрдым голасам. – Ён дзесьці там…

Да Алеся вярнулася надзея, смеласць і рашучасць. Але голад страўніка і стомленасць усяго цела, прасілі адкласці на потым стараннасць, пошук чалавека. У тую ж гадзіну Алесь сабраўся ў горад, каб паесці і закупіць нейкія прадукты на будучыню. А таксама купіць сабе новы абутак, памяняць лапці. Цяпер жа ён меў намер затрымацца тут, у хаціне, прытармазіць запланаваны ім знос хаты. Алесь вырваўся з маркотнасці сваёй душы і адчуваў, як жыццё паднесла яму новы выклік. Ён не баяўся і нават зусім не думаў пра тое, што таксама можа знікнуць, як яго бацька.

Пакінуўшы сваю машыну на платнай паркоўцы горада і вярнуўшыся дадому на таксі, пад поўным чыстым небам, Алесь вырашыў пісьменна пастроіць свае далейшыя дзеянні. Ён не хацеў, каб па прыездзе шэрыфа або каго-небудзь яшчэ, хтосьці даведаўся аб яго прысутнасці на гэтым участку. Хлопец тут жа зацягнуў пару выкінутых прадметаў назад у хату, якія былі яшчэ не занадта разабраны і маглі паслужыць яму ў будучыні. Астатні хлам ён перацягнуў і скінуў за хатай. Затым, ён паеў набыты абед і ад стомы, лёг на свежае, набытае ім у горадзе, новае пасцельнае. Заснуў.

Паспаўшы ўсяго толькі пяць гадзін, Алесь ускочыў. Страшны сон бадзёра падняў яго з ложка. Гэтым вечарам, ён гатовы быў зноў вярнуцца ў таемны падвал. У маўчанні ён збіраў сябе да новых прыгод.

Хлопец патэлефанаваў шэрыфу і паведаміў таму, што за сталом, які жадаў Бацюк, не варта прыязджаць. Падманваў яго тым, што яму тэрмінова трэба з'ехаць назад на поўдзень, па важных справах. У гэты раз, перад тым як спусціцца ў падвал, Алесь навесіў дадатковых замкоў, добра замкнуў дзверы і вокны. І затым, спускаючыся пад хату, закрыў за сабой уваход у падвал. Ён старанна паклаў шчыт з дошак на месца. Тады ж у гэтае падвальнае памяшканне Алесь спусціў з сабой ежу, ліхтарык, медыкаменты і нататнік. Хутка паклаў усё на пусты край стала. З вялікім перажываннем унутры сябе, ён падышоў да залацістых шароў, якія ляжалі на падлозе, надзеў пальчаткі і падняў прадметы. Нерваваўся, акуратна паклаў іх на невялікі стол.

Вярнуўшыся да бацькоўскага дзённіка, хлопец спрабаваў адшукаць у ім галоўны рычаг, сілу, якая адкрыла яму іншы свет. Пару хвілін ён удумваўся, збіраў адвагу, шукаў рашучасць у сабе. Было няпроста і незразумела. У роспачы, якая надавала яму сілу, Алесь думаў пра маму. Яго сэрца амаль замерла ад сумных і нудных думак: ён так даўно заставаўся без самага роднага чалавека ў жыцці і гэта яго штурхала на рызыку. Пасля чаго хлопец зняў пальчаткі і дзёрзка кінуў іх на падлогу. Ён зноў паўтарыў усе тыя дзеянне, якія ўпершыню адкрылі яму нязведаны свет. І ў гэты момант тугі пра маму, хлопец прыклаў далонь да шара. Ён нядбайна і няўважліва падняў перад сабой залатую сферу, дзе была гравіроўка «В-0». Алесь тоўстым пальцам дакрануўся да пазнакі, якая імгненна кальнула яго, узяўшы кроплю крыві. Ён не паспеў прыбраць палец, як шар, нібы іскра ў ночы, зазяў і ахапіў залатым святлом яго цела. За імгненне малады чалавек выпарыўся, зусім не падазраючы аб новых загадкавых наступствах і падзеях, якія паўплываюць на далейшы яго лёс і на лёс іншых людзей.

4.

Ноч. Удалечыні, злёгку весялілась маланка, дрыжаў страшэнны гром. Праз тоўшчу хмар, разразаючы клубні змрочных аблокаў, прабіваўся ваенны самалёт. Гучна гулі рухавікі нябеснага транспарту. Чорны корпус, ад пробліскаў надыходзячай навальніцы, мільгаў у шэра-белай афарбоўцы.

На борце, у мяккім паўзмроку і ў поўным маўчанні, у асяроддзі салдат, удумліва стаяў Алесь.

– Салдат! Ну-ка сеў на месца! – гучна, па-камандзірску, аднекуль з крыкам прагучаў голас.

Ад нечаканасці, спахапіўшыся, Алесь хутка прысеў на цвёрдае сядзенне, прыціснуўшыся спіной да сценкі паветранага судна. На борце, не лічачы пілотны экіпаж, з Алесем знаходзілася яшчэ пяцёра вайскоўцаў. Салдаты сядзелі ля сцен, адзін насупраць аднаго. Алесь, як і ўсе вайскоўцы, быў у цёмна-шэрай вайсковай форме, з адметнымі знакамі на плячы і грудзях: аранжавы круг, у сярэдзіне якога чорны квадрат. На спіне ўсіх байцоў вісеў добра ўкамплектаваны парашут. На грудзях маленькі заплечнік і аўтамат. Алесь, у лёгкім здзіўленні азіраўся. Не паказваючы сваю слабасць і спалоханасць, ён хацеў думаць, што гэта ўсё несапраўднае. Адно толькі пытанне ўсяляла ў яго сумнеўныя пачуцці: ці змагу я вярнуцца дадому? У яго вялікіх вачах быў роздум і насцярожанасць. У змрочным асвятленні амаль немагчыма было ўбачыць усіх салдат. Алесь толькі злёгку заўважаў сілуэты благога хлопца, які моўчкі сядзеў насупраць яго. Салдат трымаў сваімі тонкімі халоднымі пальцамі фатаграфію. Гледзячы на яго, Алесь захваляваўся, у яго прачнулася пачуццё страху і прадчуванне непрыемнага. Ён быццам толькі што прачнуўся і пачаў круціць у сваёй галаве толькі адны пытанні: «Дзе я?», «Які зараз год?», «Я на вайне або на якіх-небудзь вучэннях?.. » Ён не панікаваў, працягваў ціха сядзець, дадаючы да пытанняў яшчэ тое, што тычылася яго бацькі і таямнічага партала. Усё станавілася яшчэ больш заблытаным, чым раней. Хлопец пільна ўслухоўваўся і ўглядаўся ў чорныя, змрочныя месцы самалёта.

Праз пару хвілін на борце загарэліся светла-зялёныя дыёды, разагнаўшы цьмяное святло паветранага памяшкання. Дыёды шчыльнай паласой асвятлілі ўвесь калідор, усю прастору паміж салдатамі. З кабіны кіравання выйшла саракапяцігадовая жанчына, у шэрай уніформе другога пілота. Яна была невысокага росту. Твар яе быў круглявым, амаль не маршчыністым і са строгімі рысамі: вузкія бровы, невялікі разрэз сініх вачэй, тонкі нос і маленькі рот. На галаве была шэрая фуражка, валасы каштанавага колеру былі распушчаны і ляжалі на яе моцных плячах.

– Капітан, навальніца на падыходзе. Трэба зараз жа дэсантавацца. Альбо мы ўпусцім момант! – выразна сказала яна.

Алесь пачуў знаёмы голас і паглядзеў у бок пілота. У некалькіх кроках ад хлопца стаяла жанчына вельмі падобная на яго маму. У гэты міг па яго целе быццам ударылі электрычным токам. Сэрца шалёна застукала. Хлопцу цяжка было прыняць убачанае і ўсвядоміць, як блізка да яго знаходзіўся чалавек, якога ён страціў.

– Мама?! – ціха пра сябе прамовіў Алесь, не адводзячы вачэй ад жанчыны.

Рукі закалаціліся. Вочы загарэліся. Ён глядзеў і глядзеў на яе. Верыў, не сумняваўся ў тым, што перад ім знаходзілася яна, яго любячая мама.

Алесь ўстаў. А затым, быццам не заўважаючы вакол нікога, акрамя яе, гучна крыкнуў:

– Мама?!

Салдаты, у тую ж секунду, здзіўленым поглядам паглядзелі на хлопца. Для ўсіх, яго паводзіны былі нечаканымі і дзіўнымі. Увесь гэты час Алесь моўчкі стаяў, сціскаў вільготныя далоні сваіх рук. Яму хацелася падысці да мамы, абняць яе і проста пабыць побач. Але розум кружыў яму галаву, спыняў яго і штурхаў на непрыемныя думкі. Ад гэтага, ён стаў глядзець на яе, як на ўспамін. Вочы Алеся наліліся вадою, а сэрца забушавала ад вялікага перажывання. Ён не мог паверыць, што яго мама тут, з ім, жывая. Жанчына з лёгкай усмешкай на твары і сумнымі вачыма, паглядзела на Алеся цёплым поглядам, праводзячы маладога чалавека на вайну.

У той момант, Алесь успамінаў, як у апошні раз бачыў маму па-сапраўднаму жывой. У той фатальны пахмурны восеньскі дзень, ён падвозіў яе ў аэрапорт. А праз гадзіну самалёт, на борце якога была яго мама, выбухнуў. Хлопца імгненна накрыла сумнымі пачуццямі, болем.

А жанчына, калі паглядзела на Алеся, адчула ўсе матчыны пачуцці, яе вочы напоўніліся слязьмі. Яна хацела абняць сына, таксама ўзаемна прыціснуць яго да сябе. Але толькі зірнула на яго адчайнымі сінімі вачыма, сціснула вусны. Затым сумна пакінула салдат, пайшла, вярнулася да першага пілоту.

Капітан Катляроў, кіраўнік усёй ваеннай групы, знаходзіўся побач з жанчынай-пілотам, калі Алесь, нечакана для ўсіх, падняўся з месца і загаварыў. Камандзір хутка адрэагаваў на ўчынак хлопца і неадкладна падышоў да яго. Ён моцна ляпнуў салдата па плячы. Ад удару, радавы Траўнік расслаблена прыціснуўся да сцяны.

– Збярыся, салдат! Тут няма тваёй мамы! Цяпер тут толькі вайна, твае таварышы і наша будучыня! – строга сказаў глухім голасам камандзір, а затым, смеючыся, дадаў. – Рыхтуйся да скачка, дзяўчынка.

Усё ціха засмяяліся. Гэты смех выклікаў у байцоў лёгкую адцягненасць перад трывожным скачком.

– Гэта датычыцца ўсіх! Рыхтуемся да скачка! Хутчэй! – збянтэжана і грозна паглядзеў на сваю каманду трыццаціпяцігадовы капітан, а затым, злёгку прыжмурыўшы блакітныя вочы, пачухаў свой тонкі ружовы нос.

Усе салдаты неадкладна ўсталі і павярнуліся да камандзіра, закрыўшы сабой прастору перад Алесем. А хлопец, усё ж паспрабаваў выцягнуцца, як мага вышэй падняў галаву, і зноў паглядзеў у бок дзвярэй у кабіну кіравання. Але жанчыны ўжо не было.

Алесь змрочна апусціўся на пяткі і сумна павярнуўся да капітана. Тут жа перад ім адчыніліся дзверы фюзеляжа для выхаду парашутыстаў у неба. Хлопец адразу ж адчуў увесь паток халоднага паветра, які цалкам ахапіў яго твар. Дзікі навальнічны парыў шумеў, біў па твары, вяртаў Алеся ў цвярозыя пачуцці. Тым самым дазваляў хлопцу сканцэнтравацца перад скачком. На шчасце, для радавога Траўніка гэта будзе не першы скачок з парашутам. У студэнцкія гады ён ужо скакаў з самалёта, і зараз у яго не ўзнікала ніякіх праблем зноў гэта зрабіць. Усё што яго насцярожвала, гэта толькі начны скачок у невядомасць. Ён не ведаў, якая стаіць задача перад салдатамі і што там унізе. Алесь глядзеў на капітана і чакаў загад. А камандзір глядзеў за спіну Алеся, пільна разглядаючы сваіх салдат.

– Агуркоў, што ты там круцішся? – гучна крыкнуў круглатвары капітан Катляроў. – Сяржант Сядоў, дапамажы ты ўжо яму.

Худы хлопец Агуркоў не бачыў капітана і не чуў, пра што яму даносіў Катляроў. Спалоханы васемнаццацігадовы салдат баяўся скачка, баяўся палёту, прызямлення і ўсяго таго, што чакае яго на зямлі. Ён дрыготкімі рукамі калупаў зашчапкі на рамянях.

– Траўнік гатовы? – выбухова спытаў капітан.

– Да чаго?.. Не! Так! – не чакаючы пытання, разгублена адказаў Алесь, гледзячы прама ў круглыя вочы камандзіра.

Затым, Алесь надзеў на твар празрыстую маску і паказаў вялікім пальцам левай сціснутай далоні на тое, што ён быў гатовы.

– Памятай, радавы, чырвоны дах! Чырвоны дах! – праз гучны шум самалёта і хрыплага свісту парываў паветра, Катляроў паўтараў двойчы. – Пайшоў! Пайшоў! – узяўшыся за каўнер салдата Траўніка, высакарослы капітан пацягнуў яго да выхаду. – Першы пайшоў!

Алесь выпаў з самалёта, ляцеў, як камень, уніз. Сустрэчнае халоднае паветра біла па ўсім целе. А навальнічны вецер яшчэ не ахапіў прастору дэсантуючага салдата, таму хлопцу было лягчэй апускацца да зямлі.

Уся група салдат ужо знаходзілася па-за самалётам. А ўнізе, справа ад салдат, мігцелі выбухі. Паласой гарэў жоўта-чырвоным полымем гарызонт. Дзесьці на ўсю моц ідуць бітвы. Грукатала артылерыя, перакрыкваючы гром.

Алесь працягваў спускацца да цемры. Ад няведання, што чакае яго ўнізе, хто чакае яго на зямлі, хлопец хутка маляваў сабе страшныя варыянты свайго прызямлення. Затым ён убачыў у проблісках светлавых маланак чорныя сілуэты іншых салдат, што разляталіся па небе і хлопец сканцэнтраваўся на сваім палёце. Цяпер ён чакаў, калі ж яму адкрыць парашут. Кожная жылка яго цела дрыжала і вось, шэры парашут імгненнем расчыніўся над яго галавой. Хлопца жвава ледзь пацягнула ўверх, а затым ён стаў павольна апускацца ўніз.

Навальнічныя маланкі гулялі ў небе, білі па глебе і дрэвах, асвятляючы ўсё тое, што было пад нагамі салдат. Пры святле такіх агнёў, толькі чырвоны дах упрыгожваў чорны гарадскі пейзаж. Ён адлюстроўваў сілу надыходзячай навальніцы і служыў відавочным месцам збору ўсёй ваеннай каманды.

Бліжэй да зямлі вецер узмацніўся. Цяпер жа зусім небяспечна і нялёгка было прызямляцца. Раскрыты парашут тузала, хіліла ў левы бок, аддаляючы Алеся ўсё далей ад будынка з чырвоным дахам. Як бы хлопец не стараўся падпарадкаваць стропы, кіраванне ў такое надвор'е ўсё цяжэй паддавалася яму. Напружанне ў душы хлопца павялічвалася. Тым не менш ён набліжаўся да роўнай мяккай чорнай паверхні. Праз некалькі секунд Алесь павольна плюхнуў у растаптаную, як кашу, глебу. Некалькі метраў вецер гнаў парашут па гразі, цягнуў за сабой салдата. Паступова хуткасць слізгацення гублялася. І спыняючыся, Алеся прыцягнула да сырой траншэі, куды ён у выніку мякка зваліўся. Тады парашут прыціснула да кавалка бетону, да асколку, які тырчаў з-пад зямлі, за траншэяй. Алесь спешна адшпіліў усе перамычкі і вызваліўся ад парашута. Затым ён зняў і адкінуў маску з твару, аддыхаўся. Гледзячы на ледзь бачны рыхлы пясок, што ляжаў на паверхні, што быў перад ім, салдату захацелася вярнуцца дадому. Ён шкадаваў аб тым, што ўзяўся за вынаходніцтва, якое перанесла яго ў змрочны час. У роспачы вінаваціў толькі сябе. Алесь больш ні пра што не думаў: ні пра сустрэчу з чалавекам, які быў падобны на яго маму, ні пра бацьку, якога ён у адзіноце меў намер адшукаць.

Іншыя ж салдаты разляцеліся па небе і хаатычна прызямляліся хто куды, па-рознаму знаходзячыся ад пункту збору.

Магутны грукат грому хваляй рассякаў вільготнае паветра. Быццам уся зямля задрыжала ад яго шуму. Алесь здрыгануўся, прачнуўся ад тужлівых думак і вярнуўся да акружэння. Узяўшыся за зброю, не разумеючы, у якой вайне ён жыве, Алесь хацеў ведаць, хто і дзе яго ворагі. Аднак, не беручы ў разлік надвор'е, паблізу было ціха. Ніякіх чалавечых крокаў або слоў ён не чуў. Тут жа дробны дождж, імжа, абмывала брудную форму салдата. Гідкі пясок сцякаў з яго галавы, па спіне і нагах. Бруд хутка адбіваўся ад шчыльнай тканіны ваеннай уніформы. Калі ж вецер узмацніўся і павеяла пахам мора, Алесь выцягнуў скручаны чорны плашч з пятлі ў нізе заплечніка. Пасля перавесіў заплечнік на спіну. Хутка разгарнуў плашч і накінуў на сябе тонкую чорную ахову. Ён працягваў стаяць на месцы, круціў галавой, вадзіў вачыма, быццам чагосьці чакаў. Алесь адчуваў, як плашч пачаў саграваць яго цела. Голы твар лавіў часцінкі рэдкіх, зусім дробных кропель. Паветра станавілася больш вільготным.

Над галавой разрасталася велізарная хмара, якая, тут жа, звонка загрукатала і следам пусціла ўніз вялікія кроплі вады. Тады ж і пайшоў праліўны дождж. На вялікі горад, на яго разваліны, руіны і на будынкі, што засталіся амаль ацалелымі, хлынула нябесная вада. Яна ручаём, шумна сцякала па бетонных плітах на друзлую і цвёрдую глебу нізін, утвараючы сабой вялікія лужыны. Назапашвалася ў салдацкіх траншэях і напаўняла сабой шырокія варонкі ад варожых бомбаў. Пыл таго абстрэлу заснуў у гразі шэрага горада.

Маланкі, адна за адной, працягвалі сеяць святло. Дзякуючы гэтаму Алесь змог агледзецца.

Аддзяліўшыся ад усіх, Алесь не адпускаў напружаны і чакальны стан. Але пасля чарады б'ючых маланак, хлопец двума рукамі моцна схапіўся за стралковую зброю і вырашыў, што пара дзейнічаць. Першай справай ён паглядзеў, што ж робіцца за траверсам ззаду яго. Горы разбітых бетонных сцен, жалеза, ляжалі далёка ад траншэі. У акрузе, у гразі ўсё ўсеяна мёртвымі целамі. Іх было занадта шмат. Малая частка з іх была апранута ў тую ж шэрую вайсковую форму, што насіў Алесь. Веяла пагрозай. Ад гэтага хлопцу стала няёмка і страшна, уся гэтая атмасферная карціна вайны палохала несапраўднага салдата. Алесь ніколі раней не ваяваў, а тым больш не бачыў столькі загінулых людзей. Не сабраўшыся з думкамі, Алесь у страху зноў схаваўся ў траншэі, апусціў галаву і застыў на месцы. Ён хаваўся ад мёртвых, бо думаў толькі пра іх, а не пра тое, як прадоўжыць шлях. У той разгублены момант ён адчуў мяккі дотык па назе. Нечаканы разрад маланкі асвятліў усю прастору – пад нагамі Алеся, у бруднай вадзе ляжала дарослае мужчынскае цела ў бела-чорным камуфляжы. Яго мёртвы зялёны твар, з адкрытымі чорнымі вачыма, цьмяна абмалёўваўся пры секундным святле. Ён быў жахлівым і вельмі страшным. Зялёная галава, як і ўсё цела, калыхалася ў каламутнай вадзе. Калі ж яркае святло маланак згасла, зніклі ўсе абрысы мерцвяка і цела злілося з цемрай. Тады забіты зноў дакрануўся правай нагі Алеся.

Хлопец адскочыў, адышоў ад цела. Ад жаху ён хутка пайшоў па траншэі, пераступаючы нежывыя целы на сваім шляху. Моўчкі, па змрочнай муці, у дождж і ў дрыготкім вар'яцкім святле маланак Алесь накіроўваўся ў бок будынка з чырвоным дахам. Ён як звер імчаўся наперад, адчуваючы неспакойнасць душы і халодны страх сэрца. Ногі цяжка ішлі, рукі слізгалі аб пясчаныя сцены, па якіх хутка сцякала дажджавая вада. Калі ж салдацкае ўмацаванне скончылася, Алесь, не задумваючыся, цяжка вылез на паверхню. Аддыхаўся, супакоіў сябе тым, што нарэшце ён быў наверсе. Затым шырока адкрытымі вачыма, пад уплывам начной цемры, хлопец паспрабаваў агледзецца па баках. Маланкі ўжо не так часта гулялі ў небе, а тоўстыя кроплі вады падалі перад яго тварам, сцякалі па яго плашчу. Вакол было змрочна і мокра. Цяжка было выразна ўбачыць гарадскія далі. Начны праліўны дождж маскіраваў мясцовасць, сціхалі шумныя навальнічныя разрады. Усё радзей асвятлялася мясцовасць перад салдатам, здавалася, што вось-вось святло зусім знікне і пакіне маладога хлопца ў поўнай цемры. І ў гэтае імгненне, калі Алесь яшчэ стаяў недалёка ад траншэі, здалёк, нечакана пачуўся адзіночны стрэл, які яшчэ больш азмрочыў дух хлопца. А затым з левага боку пачулася кулямётная чарга і ў бок напалоханага салдата паляцелі кулі, якія свяціліся ў цемры. З назапашанай злосцю і з вялікім страхам, у секунду небяспекі хлопец зрабіў некалькі хуткіх крокаў наперад. Ён не чуў, як аб цвёрдую паверхню біліся кулі, як яны злосна свісталі вакол яго цела: шумеў дождж, шумеў капюшон на галаве, шумела сэрца. Калі ж яшчэ з большай сілай загрукатаў кулямёт, Алесь стаў хутка бегчы наперад, амаль не бачачы нічога перад сабой. Спатыкаўся, стукаўся і падаў. Хутка ўставаў. Неакуратна перабіраў ногі ў палохаючай начной цемры. Бег да таго часу, пакуль не ўпёрся ў паўразбураны будынак, у яго ацалелую частку першага паверха. Алесь схаваўся тут, у цёмным куце пад плітой, што калісьці падзяляла першы і другі паверх, а цяпер схілілася: адзін край да падлогі, а другі трымаўся за сцяну. Хлопец відавочна не хаваўся ад моцнага дажджу, які не пераставаў паліваць разбураны горад. Алесь баяўся жахлівай ночы і варожых куль. Некалькі гадзін праведзеных тут сталі для яго катаваннем. Прыціснуўшы калені да сябе, перакуліўшы капюшон плашча за спіну, радавы падоўгу ціха сядзеў і ўслухоўваўся ў кожны шоргат, у кожнае дакрананне кропель да бетону, глебы. Ён чуў незнаёмую гаворку, павольны тупат чаравікоў. Салдаты праходзілі побач. Яны, як паляўнічыя, якія вось-вось знойдуць загнанага ў вугал спалоханага звера. Хлопец упершыню ў сваім жыцці трымаў у руках аўтамат і ў той момант ён моцна трымаў яго перад сабой. Алесь рэзка круціў галавой па баках і страшна ўяўляў сабе, як яго знойдуць, як першым падзе гарачая гільза з чужой зброі. Паступова крокі і шэпт салдат згасалі, усе чалавечыя гукі павольна аддаляліся ад яго. Хлопец яшчэ доўга сядзеў у халодным поце. Яму здавалася, што яго атачылі ворагі і чакаюць, калі ж ён сам выйдзе з цёмнага кута.

За гадзіну непагадзі ўся паверхня астыла, злёгку падзьмула халодным паветрам. А праз гадзіну, праз шэрыя аблокі пачало цьмяна прабівацца святло круглага месяца, які адкрываў змрочны вясновы страх вайны.

Пасля Алесь хвалююча і аглядаюча, не спяшаючыся адважыўся выйсці з-пад жалезабетоннай пліты. Час сядзець і чакаць для яго скончыўся. Ён рызыкоўна паспяшаўся ісці далей. Нявопытны салдат, як дзіця з хмурным тварам, працягваў прабірацца наперад. Цвёрдая падэшва ступала то на жалеза з бетонам, то на мяккую і цвёрдую глебу, то на дробныя лужыны. Алесь абыходзіў застылыя целы людзей. Ён ішоў без усялякіх дакладных каардынатаў, спадзяваўся толькі на сваю зрокавую памяць. Бо ў момант скачка ён бачыў толькі чырвоны дах будынка і тады, у галаве, ён маляваў сабе адлегласць, запамінаў, у якім жа баку знаходзілася ад яго кропка збору. Па-ранейшаму ў галаве круціліся розныя думкі: ад няўдалага завяршэння шляху, да хуткага вяртання да дому; ад сям'і, да смерці. Ён часта азіраўся назад, каб даведацца, ці няма за ім варожых салдат. Вакол без краю цягнецца забіты горад. Неспакойная ноч станавілася празрысцей пад месяцовым святлом. Было хоць нешта відаць. Алесь быў рады гэтаму шару, які свяціў у небе, які палягчаў салдацкі шлях, даваў шанец на лепшы зыход.

Вецер сціх, спыніўшы невялікую шэрую хмару над Алесем, пакідаючы адкрытую прастору для месяца. Зноў пасыпаўся дробны дождж. Алесь накінуў капюшон і, пад прыгажосць беласнежных кропель, якія свяціліся ад святла месяца, незадаволена блытаў нагамі. Стомленасць авалодвала хлопцам з кожным яго метрам шляху. Здавалася, што цяжкая ноч зусім не скончыцца. Было слізка, непрыемна і цяжка. Ён крок за крокам, павольна рухаўся наперад. Ногі пастаянна чапляліся за нешта, з'язджалі ў бок, патаналі ў гразі. Алесь адчуваў у сабе не толькі злосць, але і няўдачу сваіх рашэнняў, гаворачы сам сабе, што далей будзе яшчэ горш.

Пазней, скрозь шэрасць, халодны світанак прапускаў першыя прамяні жоўтага сонца. Світала. Працягваў злёгку імжыць дождж. Ранняй змрочнай раніцай было ўжо добра прыкметна, як раскідала мёртвыя целы ад выбухаў, як кавалкі жалезабетону хавалі мінулую мірную зямлю, як кроў вайскоўцаў мяшалася ў гразі з крывёю цывільных, як крыкі дарослых і дзяцей ад баявых ран зніклі разам з грукатам абстрэлаў. Хлопец страціў яснае бачанне. Было цяжка зарыентавацца, з усіх бакоў пахла порахам і смерцю. Холад пранізваў усю душу салдата. Ён страціў стомленасць і цяпер ішоў усё хутчэй і хутчэй. З апошніх сіл уцякаў ад застылай цемры мінулых падзей.

Дробны дождж шчыльнай імжой перашкаджаў глядзець наперад. Алесь абыходзіў чарговы разбураны шматпавярховы дом, выходзіў з-за вугла тоўстага абломка. Як тут жа, ён наткнуўся на невядомага салдата, які гатовы быў страляць. Алесь моцна спалохаўся ад нечаканай сустрэчы. Яго вочы замітусіліся. Па бледным целе прабеглі дрыжыкі. Спатыкнуўшыся ад спалоху крыху назад, ён адной нагой стаў на абломак чырвонай цэглы. І ад таго, Алесь, не жадаючы, сагнуў правую нагу ў калене, ледзь было не паваліўся на мокрую груду смецця.

Перад Алесем стаяў чалавек сярэдняга росту, у чорным плашчы, які зусім не чакаў убачыць радавога Траўніка перад сабой. Ад раптоўнай сустрэчы аўтамат незнаёмца гатовы быў выпусціць кулю ў разгубленага хлопца, але той саўладаў з сабой і апусціў зброю.

– Эй, не дрыжы ты так! Пайшлі. – з упэўненым тонам прамовіў незнаёмы, падаў руку Алесю.

5.

У цэнтры горада, сярод разбураных дамоў, стаяў адзіночны некрануты двухпавярховы будынак. Дробныя кроплі дажджу працягвалі біць па яго чырвонаму даху. Вецер злёгку заганяў дождж у незашклёныя вокны пабудовы. А малюсенькія пырскі мачылі апошнія каляваконныя пыльныя куткі паверхаў.

Сцены першага паверха цвёрда трымалі на сабе ўвесь будынак, нягледзячы на часткова абсыпаную, расколатую белую тынкоўку. На пыльнай падлозе ляжала мноства разламаных і ацалелых драўляных рам выставачных карцін. Саміх жа палотнаў на першым паверсе відаць не было. Адно металічнае крэсла, перавернутае ножкамі ўверх, тырчала з кучы рознакаляровага смецця. Паўсюль былі раскіданыя гільзы. Некалькі кавалкаў чырвонай цэглы валялася каля сцен. Вельмі шмат дробных аскепкаў ад пабітага шкла і люстэркаў. Жалезабетонная лесвіца, якая злучала два паверхі, знаходзілася ў паўразбураным стане. У ёй не хапала некалькі цэлых прыступак. Уваходных дзвярэй таксама не было і холад вольна гуляў па ўсіх памяшканнях. Каля шырокага дзвярнога праёму ляжала пара мёртвых салдат, іх яшчэ мінулым днём зацягнулі сюды, падчас выбухаў ад бомбаў і мінамётаў. Целы былі накрытыя цёмна-зялёнай тканінай, якая хавала халодныя твары салдат.

Капітан Катляроў, які кіраваў усёй дэсантна-штурмавой групай салдат, набліжаўся да будынка. За яго спіной, услед за ім, ішлі двое салдат. Камандзір быў упэўнены ў тым, што ён першым убяжыць у ацалелы будынак з двума салдатамі. Але тут, у закінутай карціннай галерэі, ужо знаходзіўся радавы Агуркоў. Каравокі, высокі, худы хлопец з выцягнутым тварам, злёгку падрыгваў ад халоднага патоку паветра, што цягнуўся з усіх вокнаў. Салдацік не здымаў з сябе ўжо высахлы чорны плашч з цела, ён ахутаўся ім, спрабаваў, як мага больш, сагрэцца. Сціснуўшыся ў сухім куце, Агуркоў сваімі тонкімі пальцамі піяніста, трымаў перад сабой аўтамат. Пры гэтым напружана ўслухоўваўся ва ўсе навакольныя гукі.

У момант, калі ў будынак увайшоў устрывожаны камандзір з двума салдатамі, юны Іван Агуркоў хутка падняўся з падлогі, выпрастаўся і прыбраў з бледнага твару разгублены выгляд. Плашч раскрыўся і Агуркоў усім сваім целам імгненна адчуў і прыняў увесь холад вясновай раніцы. Ён задрыжаў яшчэ мацней.

Круглатвары Катляроў, ступаючы на дробныя аскепкі шкла, падышоў да Івана.

– Ты тут адзін? – спытаў з сур'ёзным выглядам капітан, апусціўшы шырокія русыя бровы над блакітнымі вачыма.

– Так дакладна. – адказаў Агуркоў, і сціснуў усе свае цягліцы тонкага цела, каб пазбегнуць дрыжыкаў перад капітанам.

Затым, калі Катляроў адышоў, радавы тут жа расслабіўся і зноў задрыжаў.

Упэўнены ў сабе камандзір не давяраў Агуркову з-за яго юнага ўзросту, лічыў, што Іван не абыходзіў усе памяшканні, а проста сядзеў тут у чаканні прыходу яго таварышаў па службе. І каб пераканацца ў словах Агуркова, Катляроў моўчкі паказаў рухам рукі і пальцаў радавому Зуйко агледзець памяшканні першага паверха.

У гэты час да Агуркова падышоў саракапяцігадовы салдат Мельнік.

– Не бойся ты, вайна заўтра скончыцца. – аптымістычна вымавіў мужчына.

– Я не баюся. Гэта ўсё ад холаду. Я ж паўднёвец. – скрозь дрыгаценне шырокіх вуснаў адказаў Агуркоў.

Затым камандзір Катляроў звярнуўся да іх дваіх:

– Хопіць балбатаць! За працу. На пазіцыі! – загадаў Катляроў, паказваючы рукамі на пасты радавых.

Будынак, у якім знаходзіліся салдаты, меў асаблівую канструкцыю: франтальная частка была з ваконнымі праёмамі на ўсіх паверхах, бакавыя сцены былі цалкам забудаваны, задняя частка мела вокны толькі на другім паверсе і адны дзверы на першым. Таму тут было зручна хавацца да пачатку ваеннай аперацыі.

Для камандзіра Катлярова сённяшняя раніца была змрочная і сырая, чым мінулая. Шыракаплечы камандзір зняў з сябе чорны плашч і павесіў яго на тоўсты цвік, які тырчыў у сцяне. Кінуў у бок каску і надзеў на лысую галаву шэрую, з жоўтымі палосамі фуражку. Непрыемныя пачуцці кранулі яго душу.

Радавы Зуйко хутка вярнуўся і стаў перад ім.

– Капітан? Усё чыста! Запасны выхад завалены, усе памяшканні пустыя і не маюць пагроз. Чакаю далейшых указанняў.

– Бачыш паўразбітую лесвіцу? Збудуй што-небудзь, выпраў яе і забярыся на другі паверх. Агледзься там, пасля далажы мне. – упэўнена цвёрдым голасам прамовіў Катляроў.

Светлавалосы, схуднеўшы за апошнія дні вайны, дваццаціпяцігадовы хлопец Зуйко быў сапраўдным салдатам. Яго жоўта-зялёныя вочы на авальным твары не ведалі стомленасці і заўсёды накіравана глядзелі наперад. Невысокага росту хлопец адказна выконваў усе загады камандзіра. Зуйко зняў з галавы капюшон і пару кропель упалі на яго завостраны нос, на ружовыя шчокі і хутка сцяклі на тонкія сухія вусны.

– Слухаюся, капітан. – глухім голасам адказаў радавы.

Ён тут жа ірвануў з месца да паўразбураных шэрых прыступак, што вялі наверх. Салдат горда перасунуў зброю за спіну, схаваў яе пад плашчом і старанна стаў шукаць прыдатны матэрыял.

Катляроў падышоў да цэнтральнага дзвярнога праёму, прыпадняў сырое цёмна-зялёнае палатно, паглядзеў на варожыя мёртвыя целы і незадаволена скрывіў свой круглы твар. Выразныя маршчыны акружылі яго блакітныя халодныя вочы. На бетоннай падлозе ляжалі два бяззбройных салдата: мужчына і жанчына. Мабыць, пасля іх смерці, хтосьці скраў іх вінтоўкі. Целы былі ў чорна-белай камуфляжнай экіпіроўцы, на грудзях былі зялёныя лічбы. У аднаго з мёртвых людзей галава чамусьці знаходзілася без ахоўнага шлема. На жаночай зялёнай скуры твару былі дробныя раны і застылая цёмна-чырвоная кроў. Яе зялёныя вусны злёгку збялелі, кароткія чорныя валасы былі запэцканыя пылам. Капітан пераканаўся ў тым, што пад цёмна-зялёным плашчом ляжалі салдаты яго праціўніка. Затым вярнуўшы палатно, ён закрыў іх целы і адышоў. Катляроў трывожна падумаў аб сваіх салдатах, як жа хутка парадзела яго невялікая і не гэтак навучаная група, што двое салдат, да світання, па-ранейшаму не дабраліся ў гэта месца. Магчыма, іх мёртвыя целы ўжо ляжаць дзесьці ў гразі, забітыя зялёнымі людзьмі. Камандзір хутка адпусціў цяжкія думкі, адкінуў балючы погляд і паспяшыў разабрацца з варожымі мёртвымі целамі.

– Агуркоў, Мельнік, да мяне! – ціхім голасам заклікаў высакарослы камандзір.

Радавыя салдаты знаходзіліся непадалёк ад яго, дзяжурылі ля вокнаў. Па іх чорных плашчах сцякалі празрыстыя кроплі вады. Рукі салдат злёгку прамерзлі ад халоднай непагадзі, прасілі цяпла. Салдаты хутка кінулі погляд на камандзіра і разам паспяшаліся да яго. Знялі капюшоны, пад якімі хаваліся шэрыя каскі.

– Трэба прыбраць забітых з праходу. Адцягнуць іх у той бок. – паказаў Катляроў на вузкую сцяну, у цэнтры якой праглядалася чырвоная цэгла ад абваленай тынкоўкі.

Сам жа Катляроў заняў пазіцыю Мельніка, прадоўжыў сачыць за гарадскім разбураным наваколлем.

Худы, як трасцінка, Іван Агуркоў палахліва глядзеў на мёртвых салдат і неахвотна выконваў загад камандзіра. Ён усё часцей папраўляў каску, якая павольна спаўзала яму на вочы. Агуркоў меў нястрыманае жаданне пакінуць службу, але не меў уяўленне, куды дзявацца пасля. Хлопец і паўгода не праслужыў у войску, як яго кінулі на вайну. Яму было цяжка ўспрымаць ваенны час: глядзець на загінуўшых, чуць выбухі і стрэлы.

Кінуўшы апошняе цела да сырой сцяны, з вусн Агуркова пачуліся ўздыхі, а затым словы.

– Я ж магу ляжаць таксама, мёртвым… – прашаптаў юнак, ды так, што яго пачуў Мельнік.

– Трэба думаць аб іншым, што мы вернемся дадому да сваіх блізкіх. Што чакаюць нас… Хутка скончыцца вайна… Вось завершым заданне і перамога наша. Так што, збярыся, хлопец, і давай закрыем гэтую змрочную тэму. – упэўнена сказаў Мельнік, папраўляючы сваю шэрую ўніформу.

Яшчэ за тыдзень перад адпраўкай на гэтае заданне моцны духам мужчына Леанід Мельнік не раз чуў ад Агуркова падобныя словы на трэніроўках і пасля іх. У тыя дні Мельніку не было да канца вядома, што ж на самай справе адчуваў хлопец. Ён толькі прадбачыў і падтрымліваў радавога ў цяжкія ваенныя хвіліны. Мужчына глядзеў на хлапчука Івана, як на сына. Перажываў за яго. Думаў аб тым, што ж будзе з ім, там, на лініі фронту? Як павядзе сябе гэты хлопчык у сапраўдным баі?

У адрозненне ад юнага Івана, саракапяцігадовы Леанід у свае маладыя гады праслужыў два гады ў разведцы, а пасля, вярнуўся дадому, завёў сям'ю. Мірна жыў да прыходу вайны. А калі пачуліся першыя выбухі бомбаў, яго двое сыноў першымі сышлі на фронт, а праз тыдзень, следам, быў прызваны сам ён. Да сустрэчы з Агурковым, мужчына ўжо прайшоў некалькі ваенных заданняў, яму не раз даводзілася змагацца за сваё жыццё. Нямала ён пабачыў смерцяў у апошні ваенны час. І за гэты перыяд бітваў Леанід не пераставаў думаць пра дзяцей, аб каханай жонцы Наталлі, што засталася чакаць сваіх мужчын у маленькай вёсачцы.

Агуркоў ужо перастаў дрыжаць, але цяжкія думкі не давалі яму супакоіцца. Імі ён працягваў палохаць сябе, не адводзячы вачэй ад мёртвых целаў.

Мельнік, бачачы насупраць страшны погляд салдата, хутка закрыў трупы палатном. Затым павярнуў юнака да сябе, маючы намер яго адцягнуць. Але не паспеў сказаць ні слова, бо яго апярэдзіў сам Агуркоў.

– Чаму ты ўпэўнены, што мы паспяхова завершым ваенную аперацыю? Ёсць жа варыянт, што хтосьці памрэ з нас! – песімістычна сказаў Іван і моцна сціснуў скулы.

– Хопіць, Іван! Перастань так думаць. Хіба ў цябе няма чалавека, для якога трэба жыць? – раздражнёна спытаў Мельнік.

– Ёсць такі… Але я не хачу ваяваць. Я не хачу забіваць. Я хачу дадому!.. Добра, я паспрабую знайсці ў сабе сілы, буду думаць пра маму. – хлапчук працягнуў халодную руку Леаніду для поціску, імкнучыся адкінуць дрэнныя думкі.

– Ты справішся. – адказаў мужчына і, па звычцы, моцна сціснуў руку калегу. – Усё будзе добра. Ты, галоўнае, трымайся за мяне. Зразумеў? – погляд у Мельніка быў незалежны і моцны.

– Так. – не разважаючы, адказаў Іван, пляскаючы чорнымі вейкамі.

Размова хутка сціхла, трэба было вяртацца да вокнаў. Радавы Мельнік паспяшаўся змяніць камандзіра, які ўжо стаяў каля ўваходу і пільна сачыў за сітуацыяй па-за будынкам.

Пасля, капітан Катляроў паправіў чорныя пальчаткі і адышоў ад салдат, шырокімі крокамі падышоў да свайго пакінутага плашчу, страсянуў з яго апошнія кроплі. Затым сваімі буйнымі пальцамі ён выцягнуў з кішэні шэрай уніформы рацыю. Уключыў яе. Акрамя шуму перашкод і перыядычнай цішыні, рацыя нічога не перадавала. З вялікім засмучэннем, ён кінуў бескарысную сувязь і злосна прагаварыў пра сябе некалькі лаянкавых слоў. Паглядзеў на радавых салдат, засмучаючы сябе няпоўным атрадам замацаваных да яго байцоў.

Аб радавым Зуйко быццам бы зусім забыліся. А ён ужо збудаваў паміж прыступкамі над абрывам масток з драўляных рэшткаў і правадоў, і падняўся на другі паверх. Салдат узяў пісталет у рукі і павольна ішоў па калідоры другога паверха, ступаючы на захламлёную падлогу. Пад падэшвамі, нібы дробкі, хрусцелі трэскі ад разарваных дзвярэй. Калідор, дзе злева толькі ваконныя праёмы, а справа кабінеты, быў жудасным. Чорныя плямы ад выбухаў і рэдкія сляды ад куль маляваліся на сценах. Зуйко непахісна выконваў задачу: пільна ішоў наперад, з асцярожнасцю, па чарзе зазіраў у кожнае памяшканне, размахваў зброяй. Лётала мёртвая цішыня. Ляжала мноства забітых целаў у цывільным, як кучамі, так і паасобку, як раскіданыя лялькі. Невялікія вочы маладога салдата не палохаліся мерцвякоў, Зуйко быў толькі здзіўлены жудаснай крывавай расправай над ні ў чым невінаватымі людзьмі.

На першым паверсе ўсе насцярожыліся, калі праз нейкі час з другога паверха пачуўся грукат, быццам нешта ўпала, разбілася на кавалкі. Гэта была адзіная ваза, якая цудам змагла ацалець у бітвах і пасля бамбаванняў. Але, радавы Зуйко, які спешна вяртаўся назад да камандзіра, зачапіў яе сваім цяжкім чорным абуткам. Ён хутка перабіраў ногі, спускаўся па лесвіцы.

– Камандзір! – адчуваючы холад, сказаў ён. – Чалавек…там…чалавек! – крыху заікаючыся, таропка паведаміў малады салдат.

Агуркоў і Мельнік адразу павярнуліся на голас, адкінуўшы загад сачыць за сумным архітэктурным краявідам. Тады камандзір рэзка павярнуў галаву і зірнуў сярдзітымі вачыма ў іх бок, прымусіў салдат вярнуцца да сваіх абавязкаў. І тут жа павярнуў галаву на занепакоенага салдата Зуйко.

– Вораг? – падхапіўшы аўтамат і звесіўшы бровы, спытаў Катляроў.

– Цывільны.

Камандзір здзівіўся, затым зноў адвёў свой погляд ад схуднелага твару радавога Зуйко і аслабла звярнуўся да астатніх:

– Вы, двое, заставайцеся тут. Глядзіце ўважліва.

А пасля, не губляючы часу, хутка пакрочыў да лесвіцы.

– Зуйко?! За мной! – злосна, быццам адчуваючы нейкую здраду, сказаў Катляроў.

Яны разам акуратна падняліся па паўразбуранай лесвіцы на другі паверх. Пакінуўшы Агуркова і Мельніка на першым.

Тым часам, за сценамі карціннай галерэі, сціхла змрочнае надвор'е. Ужо не было відаць халодных кропель дажджу. Стаяла цішыня і выразна праглядалася разбітая архітэктура горада. Іван Агуркоў, крыху схаваўшыся, стаяў ля ўваходу. Ён адчуваў усю тую ж лянівасць і трапятанне, не жадаючы звязвацца з праціўнікам. Яго хударлявае цела не дрыжала ад страху і холаду, расслаблена абапіралася а сцяну. Цяпер Іван млява глядзеў на шэрыя разваліны і думаў пра дом. Свежае ранішняе паветра пасля дажджу, якім дыхаў Іван, нагадвала аб свабодзе.

А ціхі і спакойны чалавек Мельнік, усё гэтак жа маячыў каля ваконных праёмаў. Ён добра аглядаў усе падыходы да будынка, сачыў, ці няма побач варожых салдат. У той момант мужчына ўяўляў сабе, як паспяхова завершыць гэта апошняе ваеннае заданне, якое пакончыць з вайной, і ён вернецца дадому. Вернуцца жывымі яго сыны і ўся сям'я збярэцца за адным сталом. Леаніду вельмі хацелася дачакацца міру. І цяпер, гледзячы на ўсе наступствы вайны з-за сцен, яму хацелася ўзяць цыгарэту і нетаропка выпусціць дым.

З другога паверха ні гуку…

Гэтай светлай раніцай па шырокай дарозе да будынка з вялікай асцярогай ішлі два салдата. Яны то хаваліся за руінамі, то шустра рухаліся наперад па мокрым ацалелым асфальце, то цяжка ішлі па гразі. Першым іх заўважыў Агуркоў.

– Нашы! – закрычаў ён.

У гэты час Мельнік знаходзіўся на дыстанцыі ад юнага салдата і ад нечаканага крыку на секунду спыніў дыханне. А затым хутка падбег да Агуркова.

– Цішэй ты. Ціха… – шэптам грозна вымавіў Леанід і адвёў свой сталёвы погляд у бок руін. – Ага, бачу.

Там, удалечыні, па шэраму пейзажу маячылі чорныя плашчы. Салдаты ў будынку сачылі за тым, як пара невядомых набліжалася да іх, перабягала з адной тоўшчы куч бетонных агародж да іншай. Менавіта з-за чорных плашчоў Агуркоў з ходу выказаў здагадку, што да яго беглі не ворагі. Бо такую цёмную расфарбоўку плашчоў меў і ён сам.

Маўчыць Мельнік, маўчыць Агуркоў. Ціха назіраюць за таямнічымі людзьмі. А калі тыя, чужыя, падышлі бліжэй, Мельнік ціха звярнуўся да Івана.

– Моўчкі, схіліўшы галаву, жвава бяжы да таго акна. Як мыш. А я застануся тут, сустрэчу «нашых»… – сказаў ён.

– Добра. – глуха, ахвотна пагадзіўся Агуркоў.

Іван хвалююча паправіў шэрую каску, якая была для яго злёгку вялікай, а пасля гэтага, не разгінаючы спіну, паспяшаўся адысці ад Мельніка.

Тады мужчына, з трывожным біццём у сэрцы, падышоў бліжэй да дзвярнога праёму. Стаіўся, прыціснуўся да халоднай апоры. Ён чакаў, калі ж у будынак увойдуць узброеныя салдаты.

У гэты час па лесвіцы, якая знаходзілася справа ад галоўнага ўваходу ў будынак, павольна спускаўся салдат Зуйко. Прайшоўшы па аварыйных прыступках, радавы моцна ступіў на падлогу першага паверха. Перанясучы свой загадкавы погляд ад прыступак, ён, перш за ўсё, заўважыў Мельніка, які рухам далоні і пальцаў, жэстамі, няўмела паказваў на нечаканы падыход гасцей. Зуйко насцярожыўся. І, не разумеючы знакаў Леаніда, ён усё ж застаўся стаяць на месцы. А пасля паглядзеў на спалоханага Агуркова. Юны радавы сціснуў свае худыя плечы, сядзеў пад акном, пільна глядзеў на Мельніка. Зуйко заўважыў, што штосьці не так і хутка ўзяўся за вінтоўку. Затым павярнуў свае ўстрывожаныя вочы назад на Мельніка. Леанід працягваў маляваць жэсты, паказваў хлопцу падымацца назад на другі паверх ці ж схавацца тут. Зуйко з гэтым разабраўся і стаіўся ў куце, каля лесвіцы. Зняў з засцерагальніка снайперскую вінтоўку і рыхтаваўся, у выпадку чаго, страляць.

Як толькі ў будынак увайшлі незнаёмцы, якія схавалі свае твары пад вялікімі чорнымі капюшонамі, Мельнік тут жа перазарадзіў аўтамат і накіраваў яго на іх. Устаў у іх за спіной. Агуркоў і Зуйко хутка паказаліся гасцям, навялі на іх сваю зброю. Усе трое паказалі сваю колькасную перавагу.

– Стаяць! Ніякіх рэзкіх рухаў. Кіньце зброю! – злосна прамовіў Мельнік.

– Гэта ты ці што? Леанід? – пачуўся звонкі малады голас з-пад чорнага капюшона. – Пачакай ты. Гэта ж я… Сядоў! І радавы Траўнік са мной.

– Павольна адкінулі свае капюшоны і таксама павольна павярнуліся да мяне.

– Добра…

Двое салдат выканалі ўсё, аб чым прасіў Мельнік. Павярнуліся да яго.

– Вось гэта як! – з усмешкай, радасна выклікнуў Леанід. – Жывы, хлапчук.

Перад Мельнікам стаяў цёмнавалосы трыццацігадовы лейтэнант Сядоў. Чалавек з бледна-белай скурай, бяздоннымі сінімі вачыма і маленькім носам. Хлопец быў сярэдняга росту, ён шырокай усмешкай расцягнуў свае тонкія вусны, над якімі павіслі рэдкія цёмна-русыя вусы. Ён падышоў да сябра Мельніка. Яны абняліся. Здавалася, што яны не бачыліся доўгі час, а тут, нарэшце, сустрэліся. Але гэтая радасць сустрэчы была зразумелая толькі ім дваім. Ніхто з акружаючых салдат не ведаў дакладна, што іх аб'ядноўвае. Гэтыя двое ваявалі разам з пачатку вайны і да сённяшняга дня. Яны ратавалі адзін аднаму жыццё, у іх было шмат сумесных баявых гісторый у галаве. Ад гэтага было моцным іх сяброўства.

– Ты ж ведаеш, я раней цябе дакладна не памру, стары. – захоплена, з лёгкім смехам, вымавіў Сядоў Мельніку.

– Мы яшчэ паглядзім. Я бачыў, як твае каленкі задрыжалі, калі я навёў на цябе аўтамат. – адказаў яму Леанід.

– Ну не…твой дрыготкі голас і дрыгаценне лядашчых рук я адразу распазнаў…слых у мяне, як у маладога ваўка. – працягваў жартаваць лейтэнант Сядоў.

Двое затрашчалі языкамі. З-за размоў перасталі заўважаць іншых салдат, зусім не думалі аб вайсковых абавязках.

А Агуркоў, седзячы пад акном, з панурым тварам слухаў іх размовы, а затым выпрастаў свае тонкія ногі і апусціў дула аўтамата ўніз. Патокі вулічнага паветра, што несліся з аконнага праёму, урэзаліся ў яго галаву з левага боку. Ад лёгкага халоднага ветру ціха засоп яго ружовы нос. Іван без усякай пагарды не адводзіў вачэй ад таварышаў па службе і, хоць не разумеў усіх усмешак і сяброўскіх размоў двух салдат, яму было цікава глядзець на іх. Агуркоў усміхнуўся. Адпусціў усе свае страхі і адчайныя думкі ў гэтую хвіліну, яны больш не прыходзілі яму на розум. Іван не заўважаў ні ветру, ні радавога салдата Зуйко, які выйшаў з-за вугла.

– Салдат? – глухім тонам звярнуўся да Агуркова Зуйко. – Не стой адкрыта каля акна, заб'юць жа!

І тут жа на васемнаццацігадовага хлапчука нарынулі самотныя пачуцці смутку. Ён нават уздрыгнуў. Яго цёмныя вочы прабегліся па закінутаму шырокаму памяшканню, ён незадаволена скрывіў свой смуглы твар і прыціснуўся да цаглянага мура, што знаходзіўся паміж ваконных праёмаў.

У той час Алесь Траўнік моўчкі выцягнуў адзінае металічнае крэсла з кучы разбітых карцінных рам і іншага смецця, паставіў яго ля сцяны. Сеў далей ад усіх. Алесь адчуў, як патроху яго адпускала душэўная стомленасць. Ён стаў рэдка і ляніва дыхаць. Ногі прыемна балелі пасля цяжкага шляху. Хацелася спаць. Алесь сядзеў на крэсле і ўважліва аглядаў вельмі знаёмае для яго памяшканне. Затым ён паглядзеў на кожнага салдата, на іх чорныя ваенныя плашчы. Успомніў, што дакладна такі плашч вісіць у яго бацькоўскай хаціне. І адразу Алесь трывожна падумаў пра тое, што, напэўна, ягоны бацька Віктар быў тут і нейкім чынам змог пакінуць гэты змрочны свет, прыхапіўшы з сабой плашч. Алесь сказаў сабе: «Гэта знак! Дакладна. Значыць, я на правільным шляху. Я іду па яго следзе, за ім». Гэта падзея распаліла ў Алесі вялікі азарт да прыгод, хіліла яго прадоўжыць шлях да загадак і адказаў. Ён нехаця стаў горача разважаць аб тым, што адбывалася ў самалёце. Як так атрымалася, што ён сустрэў маму?! І тым самым, усё больш пераконваў сябе – гэта дзіўнае месца дазваляе ўбачыць тых, каго няма. Яму захацелася зноў убачыць яе, адшукаць маму ў гэтым чужым і невядомым свеце, каб абняць і пагаварыць з ёй. Алесь уяўляў сабе сустрэчу з ёй і, нават калі яна яго не пазнае, яму б было прыемна і ў той жа час балюча стаяць побач з ёй. Алесь меркаваў: «Мабыць, таму бацька і быў тут. Знайшоў яе і захацеў застацца…ці ж, затрымаўся ў гэтым свеце і ніяк не можа выбрацца дадому». Доўга і цяжка думаў Алесь. «Што ж рабіць мне? Кінуць усіх гэтых салдат і шукаць родных…ці ж паддацца ўплыву гэтага месца і дзеяння?» – трымаў у галаве гэтыя пакутлівыя думкі Алесь.

Радавы Зуйко ціха, з змрочным тварам, падышоў да Сядова і загаварыў з ім:

– Лейтэнант?! Капітан просіць дапамогі. Лекар патрэбен!

Гэтыя два апошнія сказы адцягнулі на сябе ўсю ўвагу акружаючых. Сядоў страціў усмешку, а затым павярнуўся да радавога.

– Што здарылася? Дзе капітан? Паранены? – звонкім голасам замітусіўся чарнявы лейтэнант.

– З капітанам усё добра. Цывільны на другім паверсе. – хутка прамармытаў Зуйко, папраўляючы вінтоўку.

– Тады чаго ты глядзіш на мяне? Забыўся, хто ў нас медык? Траўнік! Вось жа ён сядзіць! – сурова вымавіў лейтэнант Сядоў, а затым раздражнёна звярнуўся да Алеся. – Эй, аглух, ці што? Уставай і выконвай загад! Рассеўся ён!..

Моцны характар лейтэнанта не раз гартаваўся ў баі. Яго стрыманасць і ўпартасць не раз ратавалі многіх юных салдат, такіх, як Агуркоў. За ўвесь час службы Сядоў так і не пачуў падзякі ад генералаў за яго гераічныя ўчынкі. Ад гэтага ён не пакорліва адчуваў злосць, лічыў, што з ім паступаюць несправядліва. І нягледзячы на гэта, чалавек ён быў добры. Гэта прымушала яго працягваць аберагаць жыццё слаба навучаных салдат на рэальнай вайне. Лейтэнант лічыў, што мала хто можа паклапаціцца аб новых прызыўніках, быў упэўнены, што калі яго падвысяць у званні або дадуць яму свой атрад, ён зробіць куды больш для перамогі, чым тыя генералы, што толькі лічаць страты за сталом. Час зараз быў такі: у войска заклікалі ўсіх дзеяздольных юнакоў і мужчын; недахоп людзей на фронце, зацягнутыя баі, мноства забітых і параненых.

Пасля цвёрдых эмацыйных слоў лейтэнанта Сядова Алесь неахвотна ўстаў з крэсла. Ён стомлена, не адводзячы вачэй ад лейтэнанта, працягваў думаць пра сваё. Алесь некалькі секунд памаўчаў, потым не паверыўшы словам старэйшага па званні, абыякава спытаў:

– Хто, я?

– Не, Агуркоў! Ну, вядома ж, ты…збярыся ўжо Траўнік! Хутчэй наверх! Не чуў ці што, лекар патрэбен! – з больш павышаным тонам у голасе адказаў Сядоў.

Лейтэнант чужа і з прывідам паглядзеў на радавога. І Алесь, бачачы варожы твар лейтэнанта, не стаў пярэчыць яму.

– Слухаюся! – выразна сказаў ён.

Алесь хутка пабег услед за радавым Зуйко да лесвіцы.

У вялізным пакоі першага паверха засталося трое салдат.

– Агуркоў!? – запальчыва, але не гучна звярнуўся лейтэнант да маладога. – Працягвай несці службу. Сачы, што адбываецца за вокнамі. – з прыкрасцю ў галаве і са звычкай аддаваць загады, вымавіў Сядоў. – Не салдаты, а нейкія дзеці…

– Цалкам так… – сказаў Мельнік, адыходзячы да крэсла, на якім сядзеў Алесь.

Лейтэнант злосна пакруціў галавой, выцер вусы і вярнуўся да Мельніка. А той, сеўшы на крэсла, адразу ж вырашыў змяніць напружаную атмасферу ўнутры лейтэнанта.

– Ну, расказвай, дзе цябе насіла,…як дабіраўся сюды? – ахвотна завёў размову Леанід. – Я вось, праз дзесяць ці пятнаццаць хвілін, адразу выйшаў на капітана. Гляджу, а з ім ужо Зуйко…мабыць, побач прызямліліся. Ну, а потым мы хутка і акуратна дабраліся сюды да світання…а колькі мёртвых мы бачылі. Усіх шкада: і сваіх, і чужых…усё ж людзі. Такія ж, як мы. Адправілі нас забіваць без волі. Але з выбарам! На фронт, альбо смяротнае пакаранне за здраду. А тут, на вайне, ёсць шанец выжыць… Ну, а што рабіць, сам ведаеш, у палон ужо не бяруць! У бітвах так: альбо цябе заб'юць, альбо ты іх…вайна – складаны і хворы трагічны механізм… – не змаўкаў Мельнік.

Сядоў слухаў яго цяжкі аповяд, а затым, быццам адкінуўшы ўсе яго словы, спытаў:

– А Агрукоў што?

– А што, Агуркоў!? Ён раней за ўсіх тут апынуўся. Быццам парашут прама ля будынка яго пасадзіў. Малайчына хлопец, толькі вось…

Лейтэнант, змяніўшы выраз твару, перабіў гаворку Мельніка.

– Усё зразумела! – сказаў Сядоў, не жадаючы слухаць занадта шмат пра Івана.

– Ну, а ты што? – спытаў Леанід.

– А мне ж што расказваць? Вецер, гад такі, аднёс мяне ў бок. Прызямліўся я, вядома, удала, прама на футбольнае поле. А вось ісці гэтак доўга я не планаваў. Ноч. Усюды такая ж разруха, трупы цывільных і салдат. Начная цішыня. Чуў кулямётныя стрэлы. Потым зноў цішыня. Дождж. Ішоў гадзіну, затым наткнуўся на ворага, але я з ім хутка расправіўся: аднаму кулю ў шыю, іншаму ў тулава і ў галаву, каб ужо дакладна. Потым яшчэ дзве гадзіны па бруднаму палігону. А на досвітку сустрэў Траўніка. Ледзь не застрэліў яго, нечакана ён паказаўся сярод абломкаў, прама перад носам…выскачыў, раскрыўшы свае шырачэнныя вочы… Бачыў Божа, ледзь не застрэліў яго!

– Спалохаўся, значыць, самы бясстрашны салдат нашай арміі?! – дадаў Мельнік, па-сяброўску ўсміхаючыся над лейтэнантам.

– Ідзі ты…не спалохаўся я! А вось радавы Траўнік яшчэ як… Задрыжаў увесь, спалоханы такі, ледзь было не зваліўся з ног. – казаў і размахваў рукамі Сядоў, – Ну я і павёў яго за сабой. Ты ж ведаеш, я не кідаю таварышаў. Ішлі мы ўдваіх, а ён як прыстане да мяне са сваімі пытаннямі: то ён пытаўся пра пілота…казаў, што тая, на маці ягоную падобная. – злёгку засмяяўся, у канцы прапановы, лейтэнант, а затым, нетаропка прадоўжыў гаварыць. – То пра нейкага худога мужчыну ў акулярах. Увогуле, ён сапраўды кагосьці шукае. Дзіўны нейкі, быццам не салдат зусім. Усё распытваў пра вайну, пра мяне. Паводзіў сябе падазрона! Нават вось зараз лекарам сябе не палічыў. Трэба будзе паназіраць за ім…

– Ты ж ведаеш, як ён трапіў у атрад? Я вось толькі з самалёта памятаю яго… Мабыць, мы заходзілі ўсе разам на борт!? Так? – дадаў падазрэнняў радавы Мельнік.

– А ты маеш рацыю. Нешта з памяці выпала, не памятаю, каб ён быў з намі на агульным сходзе перад заданнем. – занерваваўся лейтэнант і дастаў з кішэні пачак цыгарэт.

– Можа шпіён які?

– Хто ж яго ведае. Аднаму Богу вядома… Магчыма, «зялёныя» нешта паабяцалі яму. Вось і працуе на ворага. Пазней пра яго ў капітана спытаю. – Сядоў памаўчаў з хвіліну, затым дадаў: – Будзеш цыгарэту?

Мельнік не адмовіўся. Закурыў. Рабіў кароткія зацяжкі, выпускаючы белы дым. Ён знаходзіў усё новыя тэмы для размоў. Усё з той жа нястрыманасцю гаварылі гэтыя двое, а таксама лёгкім позіркам сачылі за тым, што робіцца ў шэрым будынку.

Тым часам Алесь, які ішоў за салдатам Зуйко, цяжкімі крокамі ўздымаўся на другі паверх. Яны прайшлі ўглыб калідора, павярнулі направа, зайшлі ў невялікае памяшканне. Алесь, які выйшаў з-за спіны радавога Зуйко, спыніўся, выпрастаў цела. Хутка агледзеўся. Тут жа, як і ва ўсім будынку, вокны не мелі шкла, было пыльна і шэра, а на падлозе валялася адарваная са сцен чырвоная абліцоўванне. У далёкім куце, на ацалелых мастацкіх палотнах ляжала дзяўчына, а над ёй стаяў Катляроў. Дужы, адважны духам мужчына, правёўшы час у поўным маўчанні, схіліў свой твар над дзяўчынай. Ён быў падаўлены пачуццямі трывогі і жадання хутчэй вярнуцца да жонкі. Адчуваючы бяссілле, камандзір быў ахоплены болем і злосцю. Яго раздзірала тое, што ён не можа мірна вярнуцца дадому. Ён трымаў гэта ўнутры сябе да тых часоў, пакуль не пачуў крокі салдат. Капітан хутка змяніўся: апусціў свае шырокія далоні да аўтамата і імгненна павярнуўся ў бок салдат. На яго твары, з секунду, завіс вобраз вар'ята. Блакітныя вочы шырока скруглелі, палохана навіслі шырокія бровы. Зуйко, спалохаўшыся непрыхаванага жаху на твары капітана, тут жа паспяшаўся да акна, маленькімі крокамі накіраваўся да кропкі агляду.

– Траўнік! Давай, рабі сваю працу! – сурова сказаў капітан, ахмурыўшы твар.

Катляроў не надаваў моцнага значэння вяртанню свайго салдата ў атрад. Ён адпусціў гэтыя думкі, бо перажыванне за жыццё маладой дзяўчыны было мацней. Пасля звароту да радавога Траўніка, капітан апусціў галаву і адышоў ад цела.

Алесь не быў ваенным урачом і тое, што ад яго чакалі дапамогі, палохала яго. Ён яшчэ не ведаў, як дапамагчы дзяўчыне, таму разгублена падбег да яе. На сіне-жоўтых палотнах без рамачных карцін ляжала стройная чарнявая дваццацігадовая дзяўчына ў зялёным камбінезоне. Тканіна яе адзення была запэцканая рознакаляровымі плямамі ад фарбаў. Галава і тонкія пальцы рук былі цэлыя. А на каленях і локцях кроў. Побач з целам зіхацела серабрыстая маска з чалавечымі абрысамі твару. Алесь, зірнуў на чысты, белы твар дзяўчыны. Ён быў уражаны. Перад хлопцам ляжала яго былая жонка, але ў гэтым свеце яна была яшчэ юнай, такой ж, як у першы дзень іх знаёмства. Алеся страсянула імгненным успамінам. Зялёна-сінія вочы загарэліся на яго бледным твары. Памяць вяртала яго ў эпізод іх знаёмства, якое пачалося ў фае карціннай галерэі… Усё адбывалася мінавіта ў такім будынку, у якім яны зараз знаходзіліся. Вось чаму Алесю было знаёма тое памяшканне на першым паверсе. Тады, некалькі гадоў таму, Алесь рэдка выбіраўся ў падобныя месцы, як гэта. Не, не тое каб ён не любіў такія мерапрыемствы, Алесь проста не знаходзіў на іх час. Але ў той, яшчэ звычайны суботні дзень, сябар Сяргей запрасіў Алеся на выставу, з нагоды прэм'ернага паказу карцін сваёй нявесты. Алесь не змог адмовіць сябру і адкінуў усе свае нязначныя справы. Хлопец надзеў на сябе самае лепшае: белую кашулю і чорны пінжак, чорныя нагавіцы і цёмныя туфлі. Спешна пакінуў дом. На мерапрыемстве маладому чалавеку было прыемна і ў той жа час крыху няёмка. Алесь не надта ўяўляў, як паводзіць сябе ў падобным месцы, ды яшчэ прыехаў занадта рана. Ён некалькі хвілін стаяў у холе, на першым паверсе. Чакаў, калі ж прыйдзе сябар і разбавіць яго адзіноту.

Стала нечаканым для Алеся тое, што, з-за спіны, вытанчаныя дзявочыя пальцы закранулі яго твар, заплюшчылі яму вочы. У адказ хлопец крануў далікатную скуру яе цёплых далоняў.

– Адгадай, хто цябе знайшоў? – запыталася незнаёмка мяккім голасам.

Тады Алесь узяў у свае вялікія рукі яе далікатныя далоні і павярнуўся да яе. Перад ім стаяла чароўная, маладая дзяўчына Марына ў зялёнай сукенцы. Ёй было не па сабе ад таго, што Алесь быў не тым чалавекам, якога яна хацела бачыць. Дзяўчына тут жа сказала:

– Ой, прабачце, вы так падобныя да майго…сябра… Прашу прабачэння, мне так няёмка… – сказала цёмнавалосая Марына і прыбрала свае далоні.

Пасля гэтых слоў яна адышла ад Алеся і павольна сышла ў цэнтр выставачнай залы. Алесь не адводзіў ад яе вачэй, ён забыўся аб сваёй няёмкасці і адзіноце. Дзяўчына крок за крокам аддалялася, азіралася. Яна жадана кідала свой пяшчотны погляд на зачараванага светлавалосага хлопца Алеся.

Ва ўвесь гэты прыемны антураж улез яго сябар Сяргей. Ён ціха падышоў і нешта сказаў. Алесь не пачуў яго. І сябар, заўважыўшы няадводзячы погляд Алеся ад незнаёмкі, крануўся яго пляча і з цікавасцю спытаў:

– Спадабалася дзяўчына?

– Так. Яна прыгожая. – знаходзячыся пад уплывам пачуццяў, несвядома прагаварыўся Алесь.

– Зараз жа даведаюся, хто яна. – сказаў Сяргей і хутка адышоў.

Усіх папрасілі сабрацца ў галоўнай зале, прэзентацыя зараз пачнецца. Алесь, не чакаючы сябра, адправіўся туды адзін. І вось, ужо ў асяроддзі людзей, мастак распавядаў аб сваіх карцінах. Алесь стаяў з усімі, у натоўпе, круціў галавой, вачыма перабіраў твары. Пакуль не адшукаў тую самую, таямнічую незнаёмку ў зялёнай сукенцы ў цэнтры публікі. Гледзячы на яе прыгажосць, ён перастаў чуць голас мастака. Дзяўчына таксама ўбачыла Алеся і не адводзіла ад яго вачэй. Яны абменьваліся ўсмешкамі адзін з адным. Калі ж прамова мастака скончылася і ўсе пачалі разыходзіцца, падыходзіць да карцін, Алесь страціў дзяўчыну з-пад увагі. Ён паспрабаваў адшукаць яе сярод людзей, якія любаваліся творчасцю, стаялі ля розных карцін. Алесь асцярожна прабіраўся скрозь натоўп, падыходзіў да кожнай работы. Апынуўшыся ў няўдачы, расчараваўшыся, хлопец вырашае ўсё ж заняцца тым, для чаго ён сюды прыйшоў: паглядзець на мастацкія работы яго знаёмай. Спыніўшыся перад шырокім каляровым палатном, Алесь убачыў у ім нешта добрае і сапраўднае. Мастак адлюстраваў наступнае: маленькая шчаслівая светлавалосая дзяўчынка ў жоўтым сарафане і вялікімі блакітнымі вачыма, радуецца залатому бранзалету на сваёй правай руцэ. А пад карцінай подпіс: «Сапраўднае чараўніцтва».

– Шампанскага? – спытала дзяўчына.

Алесь зноў пачуў вытанчаны голас дзяўчыны ў зялёнай сукенцы. Яна стаяла побач, трымала ў руках два келіхі шампанскага, шчыра ўсміхалася.

– Так. Дзякуй. – узаемна ўсміхаючыся, адказаў ён. – Я цябе ўсюды шукаў.

– Праўда? Дык чаму ж не знайшоў? – ціха вымавіла яна.

– Ты ўмееш добра хавацца. Але ў цябе выдатна выходзіць знаходзіць мяне. Ты ж на гэты раз мяне ні з кім не зблытала.

– Не. На гэты раз, не.

– Складзеш мне кампанію? – спытаў Алесь. – Я тут упершыню.

– З задавальненнем. – ціхім, ласкавым голасам адказала дзяўчына.

– А як жа твой сябар?

– Які? Ах так…ён…ён пакінуў мяне. – далікатна адказала дзяўчына і тут жа спытала: – як табе карціна?

– Яна выдатная.

Вызваліўшыся ад імгненных ўспамін, Алесь хутка вярнуўся ў сучаснасць, дзе атачалі яго змрочныя сцены, якія выстаялі пасля бамбёжкі, дзе салдаты з халоднымі тварамі незадаволена расхаджвалі па будынку. Марына ляжала ля яго ног на раскінутых мастацкіх палотнах. Хлопцу было не па сабе.

Тым часам Катляроў шырокім крокам падышоў да Зуйко і спытаў:

– Лейтэнант таксама тут?

– Так дакладна. – дзіўным, асіплым голасам адказаў радавы.

– І даўно яны вярнуліся? – падазрона спытаў Катляроў.

– Не ведаю.

– Заставайся тут. Працягвай сачыць за горадам, толькі зараз з таго вузкага аконнага праёму. – спакойна пакамандаваў Катляроў і выйшаў з памяшкання.

Зуйко перанёс снайперскую вінтоўку па загадзе камандзіра, настроіў прыцэл і стаў назіраць за спакоем параненага горада. Ён адчуваў у душы лёгкую мяцежнасць, прадчуваў, што неўзабаве адбудзецца нешта дрэннае. І гэта пачуццё адцягвала яго ад пільнага дазору. Зуйко не гадаў, што адбудзецца, ён задаваў сабе толькі адно пытанне: «Дзе ж гэта здарыцца?» Час ад часу ён паглядаў на Траўніка. Заўважаў, як той даставаў з заплечніка аптэчку, нешта казаў, шаптаў, нахіляўся да дзяўчыны зноў і зноў.

Алесь пальцамі дакрануўся да тонкай шыі Марыны і адчуў слабы пульс. Тады ён неакуратна стаў корпацца ў медыцынскім чамаданчыку. Недастаткова шмат было ў гэтай прамавугольнай белай скрынцы з чырвоным крыжам. Хлопец паводзіў сябе разгублена і няўмела. Адкінуўшы інструменты для аказання хірургічнай дапамогі, Алесь даставаў лекі. Ён чытаў назвы прэпаратаў, перакладаючы таблеткі і бутэлечкі ў бок. У рэшце рэшт, ён узяў маленькую карычневую бутэлечку аміяку і кавалачак ваты. Затым адкруціў крышку флакона з празрыстай вадкасцю і рэзкім пахам. Трохі прамачыў вату і паднёс яе да носа дзяўчыны ў надзеі, што гэта дапаможа. Праз секунду яна адкрыла свае карыя вочы, яны замяталіся ў розныя бакі. Марына не разумела, што з ёй адбываецца. Перад ёй сядзеў усмешлівы светлы хлопец у ваеннай шэрай уніформе, на якую быў накінуты чорны плашч. Алесь шчасліва глядзеў на яе аднаўленне, а таксама радаваўся таму, што ў яго ўсё атрымалася. Дзяўчына падняла галаву, пыл з яе доўгіх прамых валасоў разляцеўся, зайграў вакол галавы. Марына агледзелася. У страшным, параненым памяшканні яна ўбачыла бяздушны кінуты погляд салдата Зуйко. Затым спалохана зірнула на радавога Траўніка і хутка абняла яго. Знаходзячыся ў нядоўгіх абдымках, Алесь адчуў сябе сапраўдным у гэтым свеце, па-сапраўднаму жывым. Цяпло ахапіла яго цела, радасць ахінула яго галаву. Ён зноў вярнуўся да любоўных адчуванняў. Але Марына, прыйшоўшы ў крыху больш цвярозыя пачуцці, прыбрала свае рукі ад хлопца, адціснула яго.

– Вы вярнуліся…вы ўратуеце іх! – з захапленнем усклікнула дзяўчына.

Алесь здзіўлена паглядзеў у яе цёмныя вочы, адкінуў вату і спытаў:

– Што?

– Як што…?! – яна адпусціла захоплены погляд і таямніча паглядзела ўніз. – Карціны! Трэба выратаваць усе гэтыя важныя для мастацтва карціны. Зірніце на іх. Вось палатно Алісейка…а вось, знакаміты партрэт хлопчыка – «Нешчаслівы чалавек», Баўжэвіч…

Дзяўчына, паддаўшыся шоку вайны, не змаўкала. Яна казала пра ўсе карціны, перабірала кучу палотнаў, спрабуючы даказаць іх важнасць, значэнне кожнай з іх.

Алесь спакойна глядзеў на Марыну і міма праводзіў яе напорыстыя словы. Ён атрымліваў асалоду ад успыхнутых пачуццяў да яе, ён думаў толькі пра сваё.

– Я павінен апрацаваць твае раны, драпіны. – клапатліва, сказаў Алесь, а пасля, не стрымліваючы цікаўнасці, дадаў: – Ты мяне не пазнаеш? – прашаптаў ён, баючыся пачуць няправільны адказ.

– Абавязкова трэба ўзяць з сабой таксама гэтыя палотны: «Дзеці», «Сапраўднае чараўніцтва», «Поле дзьмухаўцоў» і вось гэтыя… – працягвала перакладаць мастацкія работы энергічная Марына.

Алесь узяў яе за руку і пасунуў да сябе.

– Ты мяне не пазнаеш? – ціхім голасам зноў спытаў хлопец і адпусціў яе мяккія рукі. – Так, прабач, ты не можаш мяне пазнаць…вось я дурань… Даруй! Зараз я павінен апрацаваць раны!

– Што? – не разабраўшы слоў, здзівілася дзяўчына.

Яе адпусціў міжвольны стан страху і яна сказала:

– Што вы шэпчаце!? Я вельмі рада, што вы тут…вайна што, ужо скончылася? – з пералівамі ў голасе казала яна.

Зуйко, у час іх размоў, з цікавасцю слухаў незнаёмку, паварочваўся да яе.

На першым паверсе па-ранейшаму заставалася трое салдат. Калі ж капітан Катляроў спусціўся да іх, то Агуркоў працягваў уважліва сачыць за перыметрам. Па выглядзе юнага салдата было відаць, што ён ужо знаходзіўся ў стомленым стане, але ўсё ж выконваў загад. А Мельнік, як пачуў тупанне камандзіра, адкінуў цыгарэту і хутка ўскочыў з крэсла. Леанід, з вінаватым тварам, пераглянуўся з капітанам і паспешліва адышоў ад лейтэнанта. Ішоў так хутка, што ніз плашча развіваўся ў халодным паветры. Стаў справа, ля крайняга акна, і, з лёгкім настроем, ён узяўся несці дазор. Да Катлярова паспяшаўся лейтэнант.

– Капітан!? – звярнуўся Сядоў да старэйшага па званні, роўна ўстаў перад ім, як стрыжань, аддаючы гонар.

– Лейтэнант?! – адказаў Катляроў.

– Што з цывільным? – пацікавіўся Сядоў, прыслабіўшы цела.

– Дзяўчына, магчыма работнік карціннай галерэі. Без прытомнасці. Зараз радавы Траўнік стараецца вярнуць яе да жыцця.

– Вы давяраеце яму? – з асцярогай у голасе, рашуча спытаў Сядоў.

– З чаго раптам такія пытанні, лейтэнант? Вы яго ў чымсьці падазраяце? Давяраю, як і ўсім тым, хто тут. – з упэўненасцю ў голасе адказаў камандзір і адразу ж, на секунду, засумняваўся ў кожным са сваіх салдат.

Так як Катляроў блізка не ведаў кожнага з іх, ён адчуў нейкую насцярожанасць. У яго распараджэнні салдаты паступілі не занадта даўно і тое, што нездарма Сядоў завёў такую размову, яго пужала. Але Катляроў не хацеў ламаць каманду, пасяліць сумнеў у сабе і ў салдатах свайго атрада, таму ён наўмысна адмаўляў нешта падобнае. Сядоў прадоўжыў:

– Я яго ні ў чым не падазраю. Проста…ён нейкі цёмны, дзіўны. Вы даўно яго ведаеце? Не спадабаўся ён мне, калі мы разам ішлі да гэтага будынка. Ён дакладна, ваенурач?

– Яго асабістая справа кажа, што ён ваенурач! Ведаю я яго не менш, чым усіх вас. Асабіста? Не! Скажу табе так, я ў даўгу ў яго бацькі, абяцаў яму, нагледзець за яго сынам. – задуменна, разважаў камандзір. – Давай, перастань гэтыя здагадкі! Замяні Агуркова, хай радавы адпачне. Хутка выступаем. – адважна прамовіў ён і паглядзеў на гадзіннік.

– Слухаюся, капітан. – вымавіў лейтэнант і з незадаволеным пачуццём паправіў аўтамат.

Запальчывы Сядоў больш не прамаўляў свае думкі ўслых. У ваенны час ён заўсёды адказна выконваў статут і не ішоў на дзёрзкія дыскусіі са старэйшым па званні. Але ўнутры сябе ён хутка загараўся, як запалка, і павольна тушыў свае ўнутраныя парывы. Не называючы канкрэтных прычын капітану аб недаверы да радавога Траўніка, Сядоў усё роўна прадоўжыў круціць у сваёй галаве падобныя думкі. Нібы ўнутраны голас забруджваў яго стаўленне да Алеся, шаптаў непатрэбныя думкі і словы.

Сядоў змяніў Агуркова на варце.

Сціплы салдат Агуркоў з лёгкасцю прыпаў да сцяны, а затым сеў на крэсла. Цяпер у яго галаве не хапала сіл на благія думкі пра вайну, ён прыемна атрымліваў асалоду ад адпачынка. Іван зняў з сябе чорны плашч, затым апусціў заплечнік, але пакінуў на рамяні аўтамат і зноў накінуў на сябе плашч. Адкрытая частка яго галавы азябла ад халоднага паветра, што даносіўся з акна пры дазоры. Ружовыя адценні твару, з-за смуглай скуры, былі не занадта выразныя, а маленькі нос пасопваў. Юнак дастаў з заплечніка банку кансервы грачанай кашы з мясам. Адкрыў яе. Выцягнуў армейскі нож, што мацаваўся на ніжняй частцы правай нагі. І, быццам не заўважаючы капітана, ён галодна і прагна з'ядаў кансерваваны прадукт. А Катляроў моўчкі, з жалем, паглядаў на благога безабароннага хлапчука Івана. Капітан не перашкаджаў яму, крыху далей адышоў, дазволіўшы салдату хоць на некалькі хвілін адцягнуцца ад вайны.

Радавы Мельнік, размясціўшыся ў некалькіх кроках ад камандзіра, з павагай падзяляў добрую справу Катлярова. З добрым настроем ён адвёў погляд ад Агуркова, а затым успомніў свайго малодшага сына і тут жа засмуткаваў.

І ў гэты час, нечакана для ўсіх, пачуўся грукат. Глухія выбухі аб'ядналі два паверхі. Яны даносіліся здалёк – загрымеў гарызонт у палаючым агні і крыві. Лінія фронту ажывілася, даючы зразумець усяму атраду Катлярова, што ўсё толькі пачынаецца. Капітан і лейтэнант чакалі гэтага, бо шум бітвы казаў пра працяг іх ваеннай аперацыі.

За вокнамі карціннай галерэі, па-ранейшаму, не было відаць варожых салдат. Але раз за разам нешта грукатала і пужала маладых салдат. З першымі выбухамі Зуйко зірнуў у прыцэл снайперскай вінтоўкі. Нібы мурашы, удалечыні мільгалі шэрыя каскі салдат. Чорны пясок падкідвала ўверх, гарачыя іскры ляцелі следам. Вось аб чым яго папярэджвала дрэннае прадчуванне.

Ад грукату дзяўчына здрыганулася і халодным позіркам рэзка паглядзела на Алеся. А той моцна схапіўся за зброю і хвалююча кінуў погляд на таварыша па службе, быццам чакаючы ад яго нейкага адказу. Але радавы Зуйко, працягваў назіраць, ні на секунду не адыходзіў ад акна.

Камандзір падабраў рацыю, якую раней адкінуў у бок. Да няшчасця, яна зноў падводзіла яго, шыпела, як змяя, злавала Катлярова. Ён яшчэ мацней адкінуў яе да лесвіцы і раздражнёна крыкнуў:

– Халера!.. Лейтэнант! Хутка ўсіх сюды! – капітан паказваў левай рукой на другі паверх.

Выбухі яго не палохалі, не злавалі. А рацыя не ў першы раз з ім варагавала. Лютасць расла ад таго, што палова нявопытных яго салдат тут жа можа легчы ад першых куль праціўніка.

Сядоў хутка падняўся на другі паверх, адшукаўшы салдат, ён адважна з’явіўся ў дзвярным праёме.

– Пара выступаць. Пачынаем аперацыю! – з усмешкай гучна крыкнуў лейтэнант. – Усе, спускаемся!

– Што пачынаем? – спытаў Алесь, седзячы на каленях.

Лейтэнант наўмысна паглядзеў кіслым поглядам на яго, а затым пакінуў другі паверх.

Да Алеся падбег Зуйко і з лёгкім дрыжаньнем у голасе, вымавіў:

– Уставай. Пайшлі хутчэй да капітана.

Зуйко перакінуў снайперскую вінтоўку за спіну.

Тады Алесь неакуратна і хутка сабраў усе медыкаменты, падняўся і адважна паглядзеў на дзяўчыну. А затым упэўнена працягнуў ёй левую руку.

– Давай, хутчэй. Пайшлі. Тут становіцца небяспечна. – выразна, па-камандзірску, сказаў Алесь Траўнік.

Марына моцна сціснула яго далонь, даверылася незнаёмаму салдату. Паднялася. Яна, прыхапіўшы з сабой адну з карцін, упэўнена паспяшалася ўслед за салдатамі.

Агуркоў, з-за шуму разрываючых снарадаў, ад страху ўраз праглынуў рэшткі ежы, што трымаў у роце. Выпусціў з рук недаедзеную банку кашы на падлогу. Амаль пустая бляшанка зазвінела і Іван спалохана ўстаў на ногі, паглядзеў на горкі погляд Катлярова. Камандзір чакаў, калі ж да яго спусцяцца салдаты з другога паверха, калі ж усе збяруцца каля яго. Удалечыні, за горадам, стрэлы прадаўжвалі клікаць Катлярова да сябе, яны зараджалі ў ім адважныя і часам нядобрыя пачуцці. Камандзір быў гатовы хоць зараз, адказаць ворагам.

– Вайна… – шумна выдыхнуў Мельнік.

Калі ж трое чалавек спусціліся ўніз і ўвесь атрад сабраўся разам, Катляроў цвёрда вымавіў, быццам не заўважаючы дзяўчыны за спінамі салдат:

– Атрад, рыхтуйся! Мы выступаем!

6.

Белае сонца хавалася за пахмурным небам. Па развалінах і над вадзяным брудам упарта лётаў халодны вецер.

Сабраўшыся з сіламі, атрад быў гатовы ўжо выходзіць. Катляроў услед за камандай скруціў свой плашч і як усе змясціў яго пад заплечнік, замацаваўшы на зашпількі. Затым ён прыбраў фуражку з выгаленай галавы і нацягнуў чорны падшлемніка, следам надзеў каску. Строгі твар камандзіра адлюстроўваў яго мужнасць. Пара было нешта сказаць сваім салдатам, але гэты шлях пачынаўся са слоў лейтэнанта.

– Капітан, мы што, цывільнага з сабой павядзём? – падняў свае чорныя тонкія бровы Сядоў.

Усе радавыя салдаты паглядзелі на дзяўчыну, затым на капітана.

– Халера… Так, сапраўды…я забыўся пра яе. – хвалююча сказаў Катляроў, думаючы толькі пра заданне. – Так! Выйдзем з горада, на ўскраіне пакінем яе. Там, у апошніх дамах павінен быць пункт, куды сцягваюць параненых. Няхай дапамагае ім. А мы рушым далей. Радавы Траўнік, прыгледзь за ёй!

Алесь быў задаволены рашэннем камандзіра. Схаваўшы ўсмешку, ён вясёлымі вачыма паглядзеў на Марыну.

Пасля камандзір аддаў загад пакінуць будынак. Першым выйшаў сам Катляроў, разам з Зуйко. Яны прайшлі шэсць метраў наперад, перайшлі асфальтавую дарогу, спыніліся каля каштанавага дрэва, агледзеліся. Наперадзе, на шляху быў вясновы змрочны сквер: голыя, абгарэлыя дрэвы са зламанымі галінкамі на шэра-зялёных лужках, рудыя драўляныя лавачкі са слядамі ад куль, сцяжынкі з разбітай шэрай дарожнай плітцы, чорныя дробныя лужыны. А вакол прыгнечанага сквера ўлягліся жалезабетонныя пліты, большая частка якіх, як дэталі пазлаў, што рассыпаліся на кавалкі і змяшаліся паміж сабой. Тут жа зусім не было відаць птушак. Вераб'і, галубы і вароны пакінулі гэта месца. Шэрае неба, шэрая зямля пад нагамі салдат, дзе не чуваць гукаў прыроды. І толькі пасля таго, як Катляроў пераканаўся ў бяспецы, ён махнуў рукой і зноў пайшоў наперад з радавым Зуйко. Следам за імі выйшлі Мельнік і Сядоў. Калі ўжо гэтая пара салдат дайшла да сквера, перайшоўшы дарогу, Сядоў махнуў рукой. Апошнімі з-за сцен выйшлі Траўнік з Марынай і Агуркоў. Увесь атрад пакінуў карцінную галерэю. Усе працягвалі ісці на адлегласці, разбіўшыся на маленькія групы. Дзесьці далёка па-ранейшаму стралялі. Перыядычна, паблізу групы, з розных бакоў былі чутны адзінокія стрэлы. Часам нават зусім блізка. Часам за шэрымі бетоннымі кучамі нешта мільгала. Гэта палохала і насцярожвала. Салдаты трымалі зброю перад сабой, круцілі целам і галавой. У прыгнечаным горадзе было не па сабе. Ішлі па скверы і нікому не здалося дзіўным, што адышоўшы ад карціннай галерэі, на шляху не было заўважна памерлых целаў.

Алесю Траўніку было цяжка глядзець на зруйнаваны горад, дзе калісьці кіпела мірнае жыццё. У параўнанні з мінулай цемрай ночы, пад паток учорашніх бясконцых кропель і змрочным світаннем, сёння было куды больш абачліва, было лягчэй крочыць наперад. Цяпер яму было добра відаць усё ў акрузе. Але ад гэтага не станавілася лягчэй унутры самога салдата. Змрочны настрой ахутваў яго душу. Над галавой шэрыя аблокі больш не плакалі. Толькі ледзяны вецер дзьмуў з усіх бакоў. З-за рэзкіх, моцных парываў ружавелі пульхныя шчокі хлопца, ружавеў яго роўны востры нос. Алесь паглядзеў на Марыну, якая склала рукі перад сабой і злёгку дрыжала ад холаду. Яе чорныя валасы лёталі па ветры: то прыліпалі да твару, то луналі за спіной. Алесь расшпіліў зашпількі пад заплечнікам і ўзяў у рукі вайсковы плашч.

– Вось, вазьмі. – клапатліва сказаў ён, аддаючы свой плашч дзяўчыне.

– Дзякуй. – дрыготкім шэптам адказала Марына.

Яна хутка разгарнула чорны матэрыял, а затым надзела яго на сябе. Зашпіліла маланку, схаваўшы сваё стройнае цела.

Плашч добра абараняў Марыну ад ветру, хаваў з галавы да ног. Алесю, як і астатнім салдатам, было не занадта холадна, хоць часам, парывы бакавога ветру прабівалі іх ваенную вопратку і быццам краналіся скуры. У адрозненне ад шэрай салдацкай уніформы чорны плашч добра вылучаўся на гарадскіх шэрых руін. І менавіта таму ўся група згарнула іх і, толькі потым, выйшла з будынка. Рух дзяўчыны мог прыцягнуць няпрошаных гасцей. Але Алесь пра гэта не думаў, бо ў глыбіні сваёй, ён увесь час разважаў над загадкавымі з'яўленнямі родных людзей на гэтым шляху. Нават Агуркоў не звяртаў увагі на чорны плашч. Бо яго напаўнялі баязлівыя думкі. Ён ішоў апошнім, аглядаўся, глядзеў на карцінную галерэю і адчайна маліўся, каб не загінуць сёння. Івану часта здавалася, што варожыя салдаты у чорна-белай экіпіроўцы, тыя, хто выжылі, ужо сачылі за ім.

Тым, хто ішоў у канцы калоны, не было чуваць, аб чым кажуць салдаты, якія ішлі наперадзе.

За спінамі салдат і дрэў, камандзір не заўважаў Марыну. І ад таго ўсе ішлі даволі спакойна. Нягледзячы на халодныя віхры, Катляроў звярнуўся да Зуйко, які напружана глядзеў па баках і хутка размахваў сваёй снайперскай вінтоўкай.

– Гэта тваё другое заданне? – спакойным голасам спытаў капітан.

– Не. Трэцяе! – усклікнуў Зуйко, выказаўшы здагадку, што з-за ветру яго не будзе чуваць, і ён прадаўжаў казаць басам. – Я ўпершыню ваяваў на сёмы дзень, пасля ўварвання…затым на рацэ і цяпер тут.

– Так, несалодка было першыя тыдні вайны. – стомлена вымавіў Катляроў. – Слухай, ты ж з горада Чырвоны?! Адтуль, адкуль і я. Хто застаўся ў цябе там?

Гэтая размова ўжо скінула ўсё напружанне радавога Зуйко і той расслаблена казаў, не перастаючы сачыць за горадам.

– Жонка. Мама, тата.

– Вось, мы пакінулі сваіх родных…а дзеля чаго? Мала было лідэру мірнага жыцця. Захацеў ён паваяваць, забіваць!.. Сівеюць нашы бацькі і жонкі раней часу, чакаюць і гадаюць, калі ж мы вернемся дадому. А жывымі ці мы вернемся?! У любым выпадку, трэба старацца выжыць.

Камандзір з непрыхаванай злосцю казаў пра вайну. Ён з асаблівым перападам у голасе і з раздражненнем прамаўляў свае словы. Зуйко слухаў яго і нічога не адказваў. Сухімі пальцамі правай рукі ён пацёр злёгку счырванелае вока і паглядзеў у бок абгарэлых дрэў. Прасторная і чыстая ад абломкаў дарога сканчалася, яны падыходзілі да вялікай часткі разбуранага горада.

Тым часам Сядоў і Мельнік моўчкі праходзілі сквер, чуйна ўглядаліся па баках. Ім заўсёды было аб чым пагаварыць, але вялікая адказнасць і ўважлівасць, пільныя паводзіны салдат забіралі ў іх усё жаданне мець зносіны. Яны строга выконвалі загад камандзіра, разумелі, што так у іх больш шанцаў выжыць на адкрытай мясцовасці. Гэта было не першае падобнае заданне, таму яны ведалі, як паводзіць сябе ў падобных абставінах.

Надвор'е цягнула нейкім зімовым холадам, хоць вясна ўжо прыступіла да сваіх абавязкаў. Худому салдату Агуркову было зябка, месцамі цела адчувала дрыжыкі. Ён усё жыццё пражыў у паўднёвай частцы кантынента, дзе больш свяціла сонца, чым дзьмуў паўночны вецер. Салдацкая форма шчыльна ахутвала яго тонкае цела, не выпускаючы цяпло на паверхню. Адкрыты юны твар Івана прымаў на сябе ўсю прахалоду сённяшняй раніцы. І ад гэтага яму здавалася, што быццам аскепкі лёду пранікалі пад яго вопратку. Іван знаходзіўся ў пары крокаў ад Алеся і Марыны, ішоў апошнім. І каб не адчуваць сябе адзінокім, Агуркоў паскорыўся і бліжэй падабраўся да хлопца. Загаварыў з ім, застаючыся за спіной.